تحلیل مفهوم ماده «فکه» در قرآن کریم و ارزیابی برگردان آن در ترجمه‌های معاصر

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 دانشگاه اراک
2 دانشگاه آیت الله بروجردی
چکیده
یکی از واژگان پرکاربرد قرآنی که از سوی لغویان و مفسران مورد توجه قرار گرفته، ماده «فکه» به همراه مشتقات آن است. به موازات همین اختلاف معنایی، مترجمان قرآن نیز در بیان معنای واژه فکه گوناگون عمل کرده‌اند. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و با هدف دستیابی و یافتن دیدگاه صحیح در خصوص معنای ماده‌ «فکه»، به گردآوری، تحلیل و ارزیابی دیدگاه‌های لغویان و مفسران پرداخته و سپس بر اساس خروجی نهایی، ترجمه‌های آیتی، الهی قمشه‌ای، خرمشاهی، رضایی، صفوی، فولادوند، مشکینی، و مکارم شیرازی را از جهت توفیق یا عدم توفیق در معادل‌یابی این ریشه ارزیابی نموده است. برآیند پژوهش حاضر این شد که اصل معنایی و مفهوم لغوی این واژه به ترتیب «گشودن میان یک‌چیز با پر کردن چیزی لطیف» و «شادی زیاد به همراه غرور» بوده که در مصادیق مختلفی مانند «میوه» و «شوخ‌طبعی» به‌عنوان اسبابی برای ایجاد آن معنا به کار می‌روند. عملکرد ترجمه‌های یادشده، برای مشتقات مختلف ماده «ف‌ک‌ه» نیز متفاوت است؛ در برخی موارد، مانند انتخاب معنای «میوه» برای «فاکهه»، عملکرد آن‌ها موفقیت‌آمیز است؛ لیکن در برخی دیگر، مانند معنای «فاکه»، عملکرد مترجمان ضعیف ارزیابی می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


* قرآن‌کریم.
1- ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغة، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، (1404 ق).
2- ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، به تحقیق: محمد حسین شمس الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة، (1419 ق).
3- ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت: دار صادر، (1414ق)
4- ابن‌انباری، محمد بن قاسم، الأضداد، بیروت – لبنان: المکتبة العصریة، (1400ق).
5- ابن‌سکیت، یعقوب بن اسحاق، الأضداد، تحقیق: عبدالقاهر احمد، القاهرة: مکتبة النهضة المصریة، (1912م).
6- ابن عاشور، محمد بن طاهر، التحریر و التنویر، بی‌جا، (بی‌تا).
7- احمدپور، علی، «بررسی لذت و لذت طلبی از منظر قرآن و مادی گرایانه»، مجلة اخلاق، دوره دهم، شماره 40، صص42-11، (1399ش).
8- اصمعی، أبوسعید‌عبدالملک‌بن‌قریب، الأضداد، تحقیق: عبدالقاهراحمد، القاهرة: مکتبة النهضة المصریة، (1912م).
9- آلوسی، محمود، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم، به تحقیق: على عبدالبارى عطیة، بیروت: دار الکتب العلمیة، (1415ق).
10- جبل، محمدحسن حسن، المعجم الإشتقاقی الموصل لألفاظ القرآن الکریم، قاهره: مکتبة الآداب، (2010م).
11- جوادی آملی، عبدالله، مجموعه دروس تفسیر، موجود در درگاهhttp://esra.ir .
12- حسکانی، عبیدالله بن احمد، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تهران: سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامى، (1411ق).
13- حلبی اللّغوی، أبوطیب عبدالواحد، الأضداد فی الکلام العرب، تحقیق: عزة حسن، بی‌جا: مجمع دمشق، (1996م).
14- دامغانی، حسین بن محمّد، قاموس القرآن أو اصلاح الوجوه و النّظائر فی القرآن، تحقیق: عبدالعزیز سیّد الأهل، بیروت: دار العلم للملالین، (1980م).
15- دهخدا، علی اکبر، لغتنامه دهخدا، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، بی‌تا.
16- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن‏، بیروت- دمشق: دار القلم- الدار الشامیة، (1412ق).
17- زبیدی، محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس‏، بیروت: دارالفکر، (1414ق).
18- زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دارالکتب العربی، (1407ق).
19- سجستانی، ابوحاتم، الأضداد، تحقیق: عبدالقاهر احمد، القاهرة: مکتبة النهضة المصریة، (1912م).
20- سید قطب، فى ظلال القرآن، بیروت- قاهره: دارالشروق، (1412ق).
21- شبر، عبدالله، تفسیر القرآن الکریم، بیروت: دار البلاغة للطباعة و النشر، (1412ق).
22- صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن، قم: انتشارات فرهنگ اسلامى، (1365ش).
23- صغانی، حسن، الأضداد، تحقیق: عبدالقاهر احمد، القاهرة: مکتبة النهضة المصریة، (بی‌تا).
24- طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه قم، (1417ق).
25- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، به تحقیق و مقدمه: محمد جواد بلاغى، تهران: ناصر خسرو، (1372ش).
26- طریحی، ‏فخرالدین، مجمع البحرین،‏ تهران: مرتضوى، (1375ش).
27- طنطاوی، محمد، التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، بی‌جا، (بی‌تا).
28- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربى، (بی‌تا).
29- طیب، عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران: اسلام، (1378ش).
30- عسکری، أبو هلال حسن بن عبد الله، معجم الفروق اللغویه الفروق اللغویه، قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین، (1412ق).
31- عُضیمة، محمد عبد الخالق، المغنی فی تصریف الافعال، قاهره: دارالحدیث، (1420ق).
32- فخررازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربى، (1411ق).
33- فراهیدی، خلیل بن أحمد، کتاب العین، قم: هجرت، (1409ق).
34- فضل الله، محمد حسین، من وحى القرآن، بیروت: دار الملاک للطباعة و النشر، (1419ق).
35- فیروز‌آبادی، مجد الدین أبو طاهر محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، تحقیق: مکتب تحقیق التراث فی مؤسسة الرسالة، بیروت – لبنان: مؤسسة الرسالة للطباعة والنشر والتوزیع، (1426ق).
36- فیومی، احمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، قم: موسسه دار الهجرة، (1414ق).
37- فیض کاشانی، محسن، تفسیر الصافى، تهران: الصدر، (1415ق).
38- قرشی، علی‌اکبر، قاموس قرآن‏، تهران: دار الکتب الاسلامیة، (1371ش).
39- ـــــــــــــــ، تفسیر احسن الحدیث، تهران: بنیاد بعثت، (1377ش).
40- مصباح یزدى، محمدتقى، نقد و بررسی مکاتب خلاقی، تحقیق و نگارش: احمدحسین شریفی، قم: انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى، (1384ش).
41- مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، (1368ش).
42- مغنیه، محمد جواد، تفسیر الکاشف، تهران: دار الکتب الإسلامیة، (1424ق).
43- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة، (1374ش).