بازخوانی نقد ترجمه‌های قرآن بر‌اساس نگرش ساختاری به سوره (بررسی موردی آیات منتخب سوره آل عمران)

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
دانشگاه یزد
چکیده
از جمله چالش‌های فرا‌روی ترجمه قرآن، اختلاف فراوان ترجمه‌ها در‌اثر اختلاف در تفسیر آیات است. از آنجا که مترجم ملزم به تبعیت از آراء مفسران است، حل این چالش محتاج یافتن شاخصی دقیق و مبتنی بر منطق زبانی قرآن برای قضاوت میان آراء تفسیری گوناگون است. این شاخص، ناگزیر محصول نگرش ساختارمند به قرآن کریم است. چرا‌که چنین نگرشی تلاشی عالمانه برای کشف هندسه حکیمانه سور است و ما را به آنچه غرض خداوند حکیم در نزول متن قرآن بوده، می‌رساند. این جستار با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با بهره‌گیری از استخراج ساختار هندسی سوره آل‌عمران و تحلیل اختلافات موجود در ترجمه برخی از آیات این سوره و میزان انطباق هر‌کدام از آراء تفسیری با شاخص سازگاری با غرض کلی حاصل از ساختار هندسی سوره، در‌صدد پاسخ به این پرسش بوده است که چگونه از نگرش منظومه‌ای یا ساختارمند به سوره می‌توان برای نقد ترجمه بهره برد. برخی نتایج این پژوهش عبارتند از: اولاً: با‌توجه به اینکه قرآن خود شاخص ارزیابی همه چیز حتی سخنان معصومان علیهم‌السلام است، شاخص ارزیابی آراء تفسیری لزوما باید درون‌متنی باشد و این شاخص همان غرض مستنبط از ساختار هندسی سوره است. در این نگاه، واژگان و آیات هر سوره اجزای سازه‌ای هدفمند هستند که حول محوری واحد چیده شده‌اند. پس هر نظر تفسیری یا ترجمه ذیل هر آیه که با غرض سوره و جایگاه آیه در این ساختار هماهنگی نداشته باشد مقبول نیست. ثانیاً: ترجمه آیات منتخب سوره مبارکه آل‌عمران به عنوان مصادیق عینی با این شاخص ارزیابی و آراء تفسیری منطبق با ساختار سوره و ترجمه صحیح مبتنی بر آن‌ها تعیین گردید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم
1. آدینه‌وند لرستانی، محمد رضا، کلمة الله العلیا، چ۱، تهران: نشر اسوه، (۱۳۷۷).
2. آیتی، عبد المحمد، ترجمه قرآن (آیتی)، چ۴، تهران: انتشارات سروش، (۱۳۷۴).
3. ابن عاشور، محمد طاهر، التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن عاشور، چ۱، بیروت: مؤسسه التاریخ العربی، (۱۴۲۰).
4. ابن عطیه اندلسی، عبد الحق بن غالب، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، چ۱، بیروت: دار الکتب العلمیه، (۱۴۲۲).
5. استاد ولی، حسین، «لغزشگاه‌های ترجمه قرآن کریم»، بینات، شماره ۴، (۱۳۷۳).
6. اسماعیلی صدر آبادی، مهدی، برومند، محمد حسین، جودوی، امیر، «خطوط اصلی ارتباطی در سوره بقره»، فصلنامه علمی- پژوهشی تحقیقات علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا، شماره ۳، (۱۳۹۶).
7. ارفع، کاظم، ترجمه قرآن (ارفع)، چ۱، تهران: نشر فیض کاشانی، (۱۳۸۱).
8. الهی قمشه‌ای، ترجمه قرآن (الهی قمشه‌ای)، چ۲، قم: نشر فاطمة الزهراء، (۱۳۸۰).
9. انصاریان، حسین، ترجمه قرآن (انصاریان)، چ۱، قم: نشر اسوه، (۱۳۸۳).
10. بازرگان، مهدی، دین و تمدن، تهران، انتشارات بعثت، (۱۳۵۰).
11. برزی، اصغر، ترجمه قرآن و نکات نحوی آن (برزی)، چ۱، تهران: بنیاد قرآن، (۱۳۸۲).
12. بروجردی، محمد ابراهیم، ترجمه قرآن (بروجردی)، چ۶، تهران: کتاب‌خانه صدر، (۱۳۶۶).
13. برومندپور، انسیه، شبکه ارتباطی سوره آل عمران و نقدی بر آراء مفسران، یزد: دانشگاه یزد، (۱۴۰۰).
14. بلاغی، عبدالحجت، حجه التفاسیر و بلاغ الإکسیر، چ۱، قم: چاپ‌خانه حکمت، (۱۳۸۶).
15. بی آزار شیرازی، عبدالکریم، تفسیر الکاشف، ترجمه: حجتی، محمد باقر، چ۱، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، (۱۳۷۲).
16. پور جوادی، کاظم، ترجمه قرآن (پور جوادی)، چ۱، تهران: بنیاد دائرة المعارف اسلامی، (۱۴۱۴).
17. ثقفی تهرانی، محمد، روان جاوید در تفسیر قرآن مجید، چ۱، تهران: نشر برهان، (۱۳۹۸).
18. حاجی خانی، علی، عباسی، صادق، برومندپور، انسیه، «مقایسه تحلیلی روش علامه طباطبایی با مفسران روایی در تعامل با روایات تفسیری (بررسی موردی محکم و متشابه ذیل آیه ۷ آل عمران)»، اندیشه علامه طباطبایی، شماره ۵، (۱۳۹۵).
19. حسینی همدانی، محمد، انوار درخشان در تفسیر قرآن، چ۱، تهران: انتشارات لطفی، (۱۴۰۴).
20. حجازی، محمد محمود، التفسیر الواضح، چ۱۰، بیروت: دار الجیل، (۱۴۱۳).
21. حجتی، مهدی، گلی از بوستان خدا (ترجمه قرآن)، چ۶، قم: نشر بخشایش، (۱۳۸۴).
22. حوی، سعید؛ الاساس فی التفسیر، چ۳، قاهره: دار السلام لطباعة، (۱۹۱۹).
23. خامه گر، محمد، ساختار هندسی سوره‌های قرآن، چ۲، تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل، وابسته به مؤسسه انتشارات امیر کبیر، (۱۳۸۶).
24. ------، ------، «در آمدی بر تفسیر ساختاری قرآن»، علوم قرآن و حدیث، پژوهش‌های قرآنی، شماره ۳۰ و ۲۹، (۱۳۸۱).
25. ------، ------، «شبکه معنایی موضوعات قرآن»، پژوهش‌های قرآنی، شماره ۶۳-۶۲، (۱۳۸۹).
26. ------، ------، مجموعه کامل ساختار سوره‌های قرآن کریم، چ۳، قم: مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت نور الثقلین، نشر آیه نور، (۱۳۹۲).
27. دروزه، محمد عزة، التفسیر الحدیث: ترتیب السور حسب النزول، چ۲، بیروت: دار الغرب الاسلامی، (۱۴۲۱).
28. ذوقی، امیر، «نگره‌ای جدید درباره انسجام متنی سوره‌های قرآن کریم»، مطالعات قرآن و حدیث، شماره ۲، (۱۳۹۲).
29. روحی برندق، کاوس، عباسی، صادق، برومندپور، انسیه، «ارزیابی دیدگاه مفسران در تعیین مصداق «رجال اعراف» با رویکرد سازواری سیاق با روایات تفسیری»، مطالعات قرآن و حدیث، شماره ۲، (۱۳۹۷).
30. راغب اصفهانی، محمد بن حسین، مفردات ألفاظ قرآن کریم، چ۱، بیروت: دار الشامیة، چاپ ۱، (۱۴۱۲).
31. رشید رضا، محمد، تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار، چ۱، بیروت: ناشر دار المعرفة، (۱۴۱۴).
32. زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل، چ۳، بیروت: دار الکتب العربی، (۱۴۰۷).
33. ساجدی، اکبر، «نقد و بررسی ترجمه‌های آیه هفتم سوره آل‌عمران با تاکید بر نقش «واو» در «والراسخون فی العلم»»، دو فصلنامه تفسیر پژوهی، شماره ۹، (۱۳۹۷).
34. سراج، رضا، ترجمه قرآن (سراج)، چ۱، تهران: سازمان چاپ دانشگاه، (۱۳۹۰).
35. سروش، عبدالکریم، فربه‌تر از ایدئولوژی، چ۱، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط، (۱۳۷۲).
36. سلطان علی شاه، سلطان محمد بن حیدر، بیان السعادة فی مقامات العبادة، چ۲، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، (۱۴۰۸).
37. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الدر المنثور فی تفسیر بالمأثور، چ۱، قم: کتابخانه عمومی آیت الله مرعشی نجفی، (۱۴۰۴).
38. شاذلی، سید بن قطب بن ابراهیم، التصویر الفنی فی لقرآن الکریم، چ۱، بیروت: دار الشروق، (۱۴۱۲).
39. ـــــــــــــــــــــــــــــ، فی ظلال القرآن، چ۳۵، بیروت: دار الشروق، (۱۴۱۲).
40. شحاته، عبد الله محمود، اهداف کل سورة و مقاصدها، ترجمه: حجتی، محمد باقر، ط۲، قم: نشر فرهنگ اسلامی، (۱۳۶۹).
41. ــــــــــــــــــــ، درآمدی به تحقیق در اهداف و مقاصد سوره های قرآن کریم، چ۲، قم: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، (‍۳۷۴).
42. شیرودی، مرتضی، «دین گریزان عصر نبوی»، رواق اندیشه، شماره ۴۶، (۱۳۸۴).
43. صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، چ۲، قم: انتشارات فرهنگ اسلامی، (۱۳۶۵).
44. ــــــــــــــــــــ ، ترجمان فرقان: تفسیر مختصر قرآن کریم، چ۱، قم: نشر شکرانه، (۱۳۸۸).
45. صفوی، محمد رضا، ترجمه قرآن بر اساس المیزان، چ۱، قم: دفتر نشر معارف، (۱۳۸۸).
46. طالقانی، محمود، پرتوی از قرآن، چ۴، تهران: شرکت سهامی انتشار، (۱۳۶۲).
47. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، چ۲، قم: دفتر انتشارات اسلامی، (۱۴۱۷).
48. طنطاوی، محمد سید، التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، چ۱، مصر: نهضة مصر، (۱۹۹۷).
49. طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، چ۱، بیروت: دار احیاء التراث العربی، (بی‌تا).
50. طیب، عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، چ۲، تهران: نشر اسلام، (۱۳۶۹ش).
51. فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، چ۳، بیروت: دار احیاء التراث العربی، (۱۴۲۰).
52. فراء، یحیی بن زیاد، معانی القرآن، چ۲، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب، (۱۹۸۰).
53. فضل الله، محمد حسین، من وحی القرآن، چ۱، بیروت: دار الملاک، (۱۴۱۹).
54. قرائتی، محسن، تفسیر نور، چ۱، تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، (۱۳۸۸).
55. قرشی بنابی، علی اکبر، احسن الحدیث، چ۲، تهران: بنیاد بعثت، مرکز چاپ و نشر، (۱۳۷۵).
56. مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار (۱۱۱)، چ۱، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، (۱۴۰۳).
57. مرکز فرهنگ و معارف قرآن، ترجمه قرآن، چ۱، قم: بوستان کتاب، (۱۳۸۵).
58. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، چ۱۰، تهران: دار الکتب الإسلامیه، (۱۴۲۱).
59. مدنی، محمد، «المجتمع الإسلامی کما تنظمه سورة النساء»، منبر الإسلام، شماره ۱۰، (۱۳۹۴).
60. مغنیه، محمد جواد، ترجمه تفسیر کاشف، ترجمه: دانش، موسی چ۱، قم: بوستان کتاب، (۱۳۷۸).