قدرت «تکیه» هجایی در تمایز معنایی انواع مختلف «ما» در قرآن کریم

نویسندگان
1 دانشیار گروه عربی، دانشگاه خلیج فارس
2 استاد گروه زبان و ادب عربی دانشکدگان فارابی، دانشگاه تهران
چکیده
تکیه، یکی از مؤلفه‌های زبرزنجیری زبان گفتار است که در تمایز معنایی انواع مختلف (ما) به عنوان جزئی از ساختار جمله، می‌تواند اثرگذار باشد به گونه‌ای که از نظر شنیداری به مخاطب کمک می‌کند تا در فهم درست معانی بهتر عمل کند. ضمن این­که رعایت «تکیه» باعث روانی گفتار و فصاحت در ادا می‌شود. موضوع اصلی این پژوهش قدرت تکیه در سطح هجایی درون واژگانی صرف نظر از این­که در چه مرتبه‌ای از قوت و ضعف قرار دارد، است که ترکیب‌های هجایی انواع مختلف (ما) در قرآن‌کریم را مستقل از عناصر دیگر آوایی، به نمایش می‌گذارد. واژه «ما» به عنوان اسم یا حرف، اغلب دارای هجایی کشیده، یک­نواخت و تکیه بر آن، ارزش واجی دارد. تحلیل آوایی (ما) به تنهایی امکان­پذیر نبوده بلکه با توجه به هجاهای پیرامونی، شدت و ضعف پیدا می‌کند که اساساً جانمایی آن بر اساس اقراء قاریان قرآن و قواعد خاصی صورت می‌گیرد. اهمیت تحلیل تکیه زبانی (ما) زمانی روشن می‌شود که تمایز معنایی آن در گونه‌های مختلفی همچون (عمّا)ی موصوله و زائده، و (کما) مصدریه یا موصوله، (أین+ما) شرطیه یا استفهامیه، (إما) شرطیه یا تفصیلیه، (إنّما وأنّما)ی موصوله یا کافه و ترکیبات اسمی یا فعلی (ما) و امثال آن، خود را نشان دهد. پژوهش حاضر با تکیه بر تکیه زبانی و نه رسم الخطی و در سطح تکیه هجایی و نه کلامی، و در بستر آیات قرآن کریم با شیوه توصیفی تحلیلی و تطبیقی انجام شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


منابع
- قرآن کریم.
- ابراهیم انیس،(1975م)، «الأصوات اللغویه»، الطبعه الخامسه. مکتبه الأنجلو المصریه.
-ابن‌عاشور، محمدطاهر، (1420 هـ. ق)، «تفسیر التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن عاشور»، لبنان- بیروت‌، ناشر: مؤسسه التاریخ العربی‌ ‌.
-احمد سلامه الجنادبه، (2016م)، «نبر الاسم الجامد والمشتق دراسه فیزیائیه نطقیّه»، الطبعه الاولی، عمان: دار الجنان للنشر والتوزیع.
-الهی قمشه‌ای، مهدی،(1380 هـ. ش)، « ترجمه قرآن»، ایران، قم، ناشر: فاطمه الزهراء.‌
-بابتی، عزیزه فوال، (بی‌تا)، المعجم المفصل فی النحو العربی. (المجلد الاول). الطبعه الاولی، بیروت- لبنان.
- جمال بن ابراهیم القرش، ابو عبد الرحمن، (1423ق)، «زاد المقرئین أثناء تلاوه الکتاب المبین» (المجلد الاول) الطبعه الثانیه. طنطا (مصر)، دار الضیاء.
-درویش، محی‌الدین، (1415ه.ق)، «اعراب القرآن الکریم و بیانه»،‌ چاپ 4، سوریه- حمص، ناشر: الارشاد.
- دقر، عبد الغنی، (1404هـ.ق)، «معجم القواعد العربیه فی النحو والتصریف»، قم، ایران، ناشر: الحمید.
‌- زمخشری، محمود بن عمر،(1407 ه. ق)، «الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل‌»، تصحیح: حسین احمد، مصطفی‌، لبنان- بیروت چاپ 3، ناشر: دار الکتاب العربی‌.
- سلمان حسن العانی، (1403هـ، 1983م)، «التشکیل الصوتی فی اللغه العربیه فنولوجیا العربیه»، ترجمه یاسر الملاح، مراجعه محمد محمود غالی، الطبعه الاولی، النادی الادبی الثقافی، المملکه العربیه السعودیه.
- طباطبایی، محمدحسین، (1374 هـ.ش)، ‌«ترجمه تفسیر المیزان‌»، مترجم: موسوی، محمد باقر، چاپ5، ایران- قم، ناشر: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی.‌
‌-علی محمد الضبّاع، (1420هـ - 1999م)، «سمیر الطالبین فی رسم و ضبط الکتاب المبین»، قرائت و تهذیب: الشیخ محمد علی خلف الحسینی، الطبعه الاولی، ناشر: المکتبه الازهریه للتراث.
- مکارم شیرازی، ناصر،(1371 هـ. ش)، «تفسیر نمونه‌»، چاپ 10، ایران- تهران، دار الکتب الإسلامیه‌.
- مکی بن حموش، (1423هـ.ق)، «مشکل اعراب القرآن»، چاپ سوم، لبنان- بیروت، دارالیمامه.
- ولید مقبل السید علی الدیب،(2014م)، «المقطوع والموصول بین رسم المصحف والأداء اللغوی : مصحف المدینه أنموذجا»، المدینه المنوره، السعودیه)، ندوه طباعه القرآن الکریم ونشره بین الواقع والمأمول، بیانات النشر: المدینه المنوره.
آدرس برخط: https://quranpedia.net/book/20102
-ولید مقبل السید الدیب، (2013م)، «النبر فی القرآن الکریم نظریه جدیده فی استقامه الأداء القرآنی»، الطبعه الثانیه، مکه: مطبعه دار مکه.
مقالات: عربی و فارسی
-ابراهیم بن سعید الدوسری، (2003م)، «اصول ما فی القرآن الکریم مع دراسه تطبیقیه علی سوره یس»، المجله العلمیه لجامعه الملک فیصل(العلوم الانسانیه والاداریه)، المجلد الرابع، العدد الاول، صص91-146.
-بدر عبد العزیز مجر المرشدی، (1440ق. -2019م)، «اثر التنغیم فی معنی (ما)»، مجله الآداب، دانشگاه ملک سعود، شماره (م31، ع1) ریاض، صص 3-24.
-سید حیدر فرع شیرازی، (1401) «قدرت تکیه هجایی در تغییر معانی واژگانی قرآن کریم»، مجله آموزه‌های قرآنی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، دوره نوزدهم، شماره 35، صص193-216.
منابع الکترونیکی:
1. سور القرآن الکریم المسجله من المصحف المحدد فیه مواضع النبر:
نسخه برخط: https://archive.org/details/083_20230715
2. ولید مقبل الدیب، «محاضرات الدوره الخامسه للنبر فی القرآن الکریم»، تاریخ ابتداء الدوره الخمیس، فبرایر2019-1440
نسخه برخط:
https://www.youtube.com/playlist?list=PLS7skCXQedrq3ZMom1ZoUdYBb5dPvDAz0