برهم‌کُنش «دعا» و «امر الهی»: تحلیل رابطه دوسویه در چارچوب متن قرآن کریم

نویسندگان
1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تهران
2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تهران
چکیده
خداوند انسان را به دعا کردن فراخوانده و باب تعامل زبانی و نوعی گفت‌وشنود را میان خود و انسان گشوده است. دعا در مواضع قابل توجّهی از متن قرآن، در پیوند با «امر الهی» قرار دارد. این پژوهش با هدف تحلیل برهم‌کُنش این دو مفهوم و با بهره‌گیری از روش تحلیل محتوای مضمونی، می‌کوشد تا الگویی قرآنی از تعامل دعا و امر الهی به دست دهد. یافته‌ها دلالت بر تعامل پویا و سه‌وجهی میان سه مفهوم «امر الهی»، «طمع» و «دعا» در سیاقی واحد دارد؛ این هم‌کنشی، حاکی از آن است که «امر الهی» به‌معنای حکمرانی ویژه خداوند، موجِد اصلی «طمع» در معنای امیدِ این‌جهانی است و دعا، کنشی برخاسته از چنین امیدی است. تحلیل آیات سوره‌های اعراف، رعد، ابراهیم، نحل، سجده و غافر نشان می‌دهد که دعا در بستر «امر الهی» معنا می‌یابد؛ امری که هم شامل سنت‌های جاری در آفرینش است و هم امکان مداخله بی‌واسطه الهی را فراتر از اسباب طبیعی تأیید می‌کند. انسان با درک اینکه جهان بر پایه «امرِ الله» استوار است، به این باور می‌رسد که خداوند قادر است هر وضعیتی را تغییر دهد. از این منظر، دعا انسان را به مشارکت فعّالانه در اداره جهان و امکانِ تغییر سرنوشت دعوت می‌کند و به‌عنوان ابزاری کلیدی در تکمیل مقام خلیفه‌اللهی انسان شناخته می‌شود که مسئولیت او را در قبال جهان یادآوری می‌کند. اخلاص و شناخت (ادراک جایگاه امر الهی) به‌عنوان دو شرطِ لازم تأثیرگذاریِ دعا، نشان می‌دهد که مشارکت انسان در تدبیر جهان، مشروط به رشد معنوی و اخلاقی اوست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


1. Ibn Faris, Ahmad ibn Faris, 1404, Dictionary of Language Standards, Qom, Islamic Information Institute, first edition, Qom:
2. Ibn Arabi, Muhiy al-Din Muhammad, 1422, Tafsir Ibn Arabi, first edition, Beirut: Dar Ihya al-Turaht al-Araby
3. Ibn Fahd Hilli, Ahmad ibn Muhammad, 1407 AH, Idda al-Da'i and Najah al-Sa'i, first edition, Dar al-Kitab al-Arabi, Beirut
4. Imam Khomeini, Ruhollah, Al-Talib wa al-Irada, 1379, first edition, Imam Khomeini's Works Compilation and Publication Foundation, Tehran
5. Barden, Lawrence, 1375, Content Analysis, translated by Maliha Ashtiani and Mohammad Yemeni Dozi, first edition, Tehran: Shahid Beheshti University
6. Brummer, Vansan, 1399, What do we do when we pray?, translated by Ashkan Bahrani and Masoud Rahbari, second edition, Hermes, Tehran
7. Hilli, Hassan ibn Yusuf, 1413, Unraveling the Meaning in the Explanation of the Emancipation of Belief, 4th Edition, Islamic Publishing Foundation, Qom
8. Rabbani Golpaygani, Ali, 1392, God's Activity in Miracles, Islamic Theology Quarterly, Year 22, Issue 87
9. Rahmati, Insha Allah, 1388, Celestial Souls in Sinaitic Cosmology and Their Similarity with Human Souls, Philosophical Theological Research, Year 11, Issue 42
10. Safi Golpaygani, Lotfollah, 1392, Creational and Legislative Authority, First Edition, Qom: Office for the Compilation and Publication of the Works of His Eminence Grand Ayatollah Safi Golpaygani
11. Tabatabaei, Sayyid Mohammad Hussein, 1390, Al-Mizan in the Interpretation of the Quran, Second Edition, Beirut: Al-Alamy Publishing Foundation
12. Tabatabaei, Mohammad Hussein, 1366, Interpretation of the Holy Quran, Second Edition, Qom: Bidar
13. Tabatabai, Muhammad Hussein, 1378, Shia in Islam, 13th edition, Islamic Publications Office, Qom
14. Tusi, Muhammad ibn Hassan, Beta, Al-Tabyan fi Tafsir al-Quran, Dar Ihya al-Turat al-Arabi, Beirut
15. Fakhr al-Razi, Muhammad ibn Omar, 1396 AH, Sharh asma al-hasani, first edition, Maktaba al-Azhariya Colleges, Cairo
16. Fakhr al-Din Razi, Muhammad ibn Omar, 1420 AH, Mafatih al-Ghayb, third edition, Beirut: Dar Ihya al-Turat al-Arabi
17. Fayz Kashani, Muhammad, 1415, Tafsir al-Safi, second edition, Maktaba al-Sadr, Tehran
18. Qurashi, Ali Akbar, 1375, Tafsir al-Ahsan al-Hadith, second edition, Tehran: Bissat Foundation
19. Krippendorf, Klaus, 1373, "Analysis and Content Analysis", Media, Volume One, Number One
20. Lahiji, Abdul Razzaq bin Ali, 1383, Gohar Murad, first edition, Sayeh, Tehran
21. Mohaghegh Sabzevari, Mohammad Bagher, 1383, Asrar al-Hakam, first edition, religious press, Qom.
22. Madrasi, Mohammad Taqi, 1419, Man Hoda al-Qur'an, first edition, Dar Mohebi Al-Hussein, Tehran.
23. Mostafavi, Hassan, 1368, Al-Habiq fi Kalamat al-Qur'an al-Karim, first edition, Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance.
24. Makarem Shirazi, Nasser, 1374, sample, first edition, Tehran: Dar al-Kutub al-Islami
25. Mulla Sadra, Muhammad bin Ibrahim, 1981, Al-Hikama al-Muttaaliyyah fi al-Asfar al-Aqliyyah al-Four, third edition, Dar Ihiya al-Tarath al-Arabi, Beirut
26. Mirdamad, Mohammad Bagher bin Mohammad, 1374, Qobsat, second edition, University of Tehran, Tehran
27. Nasreddin Tusi, Muhammad bin Muhammad, 1407, Tajrid al-Etiqad, First edition, Publishing Center of the Islamic Media Office, Tehran
28. Neuendorf, Kimberly A., 2016, Content Analysis Guide, Translators: Hamed Bakhshi and Wajihe Jalaian-Bakhshandeh, Mashhad: Jihad Daneshgahi, First edition