بازخوانی مفهوم واژه «نصاری» در قرآن کریم؛ نگاهی انتقادی به دیدگاه محدود کننده مفهوم نصاری در قرآن

نویسندگان
1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تربیت مدرس
2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تربیت مدرس
چکیده
واژه «نصاری» در قرآن‌کریم از جمله مفاهیمی است که در مطالعات تفسیری و زبان­شناسی بحث و بررسی شده است. برخی از پژوهشگران معاصر، تلاش کرده‌اند این واژه را نه به‌عنوان یک اصطلاح عام برای مسیحیان، بلکه به گروهی خاص از آنان محدود کنند. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و رویکردی انتقادی و با تکیه بر تحلیل آیات و مقایسه این واژه با مفاهیم و آیات مرتبط، دیدگاه مذکور را نقد کرده و شواهد متعددی برای رد آن ارائه نموده است. تحلیل آیات مرتبط با مواضع گوناگون قرآن نسبت به «نصاری»، از جمله آیات سوره‌های بقره، مائده و توبه نشان می‌دهد که این واژه به گروهی شناخته‌شده و اثرگذار در جامعه آن زمان اشاره دارد. در این خصوص، تقابل‌های دوگانه میان «نصاری» و «یهود» نشان‌دهنده کاربرد گسترده این واژه در برابر یک گروه بزرگ دینی است. همچنین، آیات مرتبط با ساحت حضرت ابراهیم (ع) و نفی یهودیت و نصرانیت از ایشان، دلالت روشنی بر ماهیت عام این واژه دارد. افزون بر این، آیات مربوط به شرط ایمان و عمل صالح برای رستگاری پیروان ادیان مختلف، مؤید این نکته است که «نصاری» اشاره به عموم مسیحیان دارد و نه یک گروه خاص. ادعاهایی همچون الحاقی بودن این واژه یا عدم امکان حضور در برخی از آیات نیز نه تنها پشتوانه کافی ندارند، بلکه با سبک بیانی و انسجام ساختاری قرآن در تعارض است. در نتیجه، محدود ساختن مفهوم «نصاری» به گروهی خاص، نه ‌تنها با شواهد قرآنی سازگار نیست، بلکه سبب نادیده گرفتن بسیاری از دلالت‌های تفسیری و تاریخی می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم
1. ابن عاشور، محمد الطاهر بن محمد، التحریر و التنویر، تونس: الدار التونسیة للنشر. (1984ق).
2. ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغة، محقق: عبدالسلام محمد هارون، دار الفکر. (1399ق).
3. ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، محقق و مصحح: محمدمهدی ناصح و محمدجعفر یاحقی، مشهد مقدس: بنیاد پژوهش‌های اسلامى آستان قدس رضوی. (1371ش).
4. ازهری، محمد بن احمد، تهذیب اللغة، محقق: محمد عوض مرعب، بیروت: دار احیاء التراث العربی. (2001م).
5. بیضاوی، عبدالله بن عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، محقق: محمد عبد الرحمن المرعشلی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی. (1418ق).
6. الجابری، محمد عابد، فهم القرآن الحکیم (التفسیر الواضح حسب ترتیب النزول)، مغرب: دار النشر المغربیة (دار البیضاء). (2008م).
7. --------------، مدخل الی القرآن الکریم، بیروت: مرکز دراسات الوحدة العربیة. (2006م).
8. جبل، محمدحسن، المعجم الاشتقاقی المؤصل لألفاظ القرآن الکریم، چ1، قاهره: مکتبة الآداب. (2010م).
9. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، چ4، بیروت: دار العلم للملایین. (1407ق).
10. ذاکری، مصطفی، «نصرانی و نصارا»، معارف، شماره 55، صص 21-35، (1381ش).
11. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، محقق: صفوان عدنان الداودی، بیروت: دار القلم. (1412ق).
12. رشیدرضا، محمد، تفسیر القرآن الحکیم (تفسیر المنار)، مصر: الهیئة المصریة العامة للکتاب. (1990ق).
13. زمخشری، جارالله، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، چ3، بیروت: دار الکتاب العربی. (1407ق).
14. طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات. (1352ش).
15. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، بیروت: دار المعرفة. (1408ق).
16. طبری، محمد بن جریر، جامع البیان عن تأویل آی القرآن، محقق: محمود محمد شاکر و احمد محمد شاکر، مکة المکرمة: دار التربیة و التراث. (بی‌تا).
17. فتوحی، لوی، درغازلی، شتا و احمدزاده، سید مصطفی، «بررسى واژه شناختى «نصارى» و «انجیل» در قرآن»، پژوهش‌های قرآنی، شماره 33، صص 112-131، (1395ش).
18. فخر رازی، ابوعبدالله، مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر)، چ3، بیروت: دار إحیاء التراث العربی. (1420ق).
19. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، محقق: مهدی المخزومی و ابراهیم السامرائی، دار و مکتبة الهلال. (بی تا).
20. فضل‌‌‌الله، محمدحسین، تفسیر من وحی القرآن، لبنان: دار الملاک للطباعة و النشر و التوزیع. (1439ق).
21. قاسمی، محمد جمال الدین بن محمد، محاسن التأویل، محقق: محمد باسل عیون السود، بیروت: دار الکتب العلمیة. (1418ق).
22. مراغی، أحمد بن مصطفى، تفسیر المراغی، مصر: شرکة مکتبة و مطبعة مصطفى البابى الحلبی و أولاده بمصر. (1365ق).
23. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، چ1، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. (1368ش).
24. همامی، عباس، شایسته فرد، رحمت، «نقدی گذرا بر اندیشه «یوسف دره حداد» مبنی بر نصرانیت قرآن کریم»، پژوهشنامه قرآن و حدیث، شماره 18، صص 25-40، (1395ش).