مرور نظام‌مند مطالعات کاربردشناختی قرآن در ایران با تأکید بر سطح آسیب شناسی عمومی و اختصاصی

نویسندگان
1 استادیار بخش علوم قرآنی و فقه، دانشگاه شیراز
2 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه شیراز
چکیده
کاربردشناختی شاخه‌ای از دانش زبان­شناسی است. در ایران سابقه چنین رویکردی در پژوهش‌ها با محوریت متن قدسی قرآن به دهه 70 خورشیدی باز میگردد. نوشتار حاضر با هدف بررسی نظام‌مند مطالعات کاربردشناختی قرآن در ایران و آسیب­شناسی آن در دو سطح عمومی و اختصاصی به روش تحلیلی و استفاده از جدول‌های تحلیلی-محتوایی سامان یافته است. مرور نظام‌مند از دسته پژوهش‌های کیفی است که پژوهشگر در آن با جمع آوری پژوهش‌های انجام شده در یک موضوع مشخص، به تحلیل، ارزیابی و آسیب‌شناسی آن مطالعات می‌پردازد. یافته‌های این مطالعه، بر پایه بررسی 281 پژوهش شناسایی شده در گونه‌های مختلف نظیر پایان نامه (ارشد و دکتری)، مقاله (مجله‌ای و همایشی) و کتاب به‌طور کلی از وجود آسیب‌های اختصاصی و عمومی حکایت می‌کند. رونوشت (کپی برداری) از سایر پژوهش‌ها، عدم اشاره به وابستگی به نظریهای خاص، عدم تبیین و شفافیت در روش­شناسی، تکرار عبارت «روش توصیفی تحلیلی» بدون تبیین دقیق روش­شناسی از آسیب‌های سطح عمومی مورد شناسایی قرار گرفت. در سطح اختصاصی می‌توان به آسیب‌هایی نظیر؛ فهم غیردقیق و پیاده‌سازی ناقص نظریه‌های کاربردشناختی، عدم رجوع به منبع اصلی نظریه، بی‌توجهی به تبار و اعتبار نظریه‌های کاربرد‌شناختی بر قرآن، خطر عدم توجه به زبان و الزامات اختصاصی قرآن در تطبیق نظریه­های کاربردشناسی اشاره نمود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


- آقاگل‌زاده، فردوس، تحلیل گفتمان انتقادی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، (1390ش).
- امینی، فریده؛ حبیبی، فاطمه؛ حجازی، سیده شیرین، «مرور نظام مند مطالعات میان رشته‌ای قرآن و حدیث با تاکید بر رویکرد شناختی»، مشکوة، سال چهل و یکم، شماره2، از صفحه 4-37، (1401ش).
- پیشوایی علوی، محسن؛ حسین پناهی، فردین، «تحلیل گزاره‌های پرسشی در سوره «مؤمنون» بر اساس نظریه کنش کلامی»، پژوهش‌های ادبی – قرآنی، سال دوم، شمارۀ4، از صفحه 65-93، (1393ش).
- پیمانی، محسن، تجزیه و تحلیل منظورهای ضمنی در مکالمات قرآن مجید، پایان نامۀ کارشناسی ارشد، استاد راهنما: دکتر لطف الله یارمحمدی، دانشگاه شیراز، (1376ش).
- جرفی، محمد؛ محمدیان، عباد، «بررسی سورۀ «عَبَس‌» از دیدگاه سبک‌شناسی گفتمانی میشل فوکو»، پژوهش‌های ادبی – قرآنی، سال دوم، شماره 2، از صفحه 9-26، (1393ش).
- جمشیدی نسب، رضا، تحلیل متنی جزء بیست و نهم قرآن کریم، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه شیراز، اساتید راهنما: دکتر لطف اله یارمحمدی و دکتر رحمان صحراگرد، (1383ش).
- حبیب اللهی، مهدی، کاربردشناسی جمله‌های مشابه در قرآن کریم، اصفهان، دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان، (1397ش).
- حاجی اکبری، فاطمه؛ حسینی، علیرضا، «فراتحلیل پژوهش‌های انجام شده درباره مناظرات امام رضا(علیه السلام) در فصلنامه فرهنگ رضوی»، فرهنگ رضوی، سال یازدهم، شماره41، از صفحه 185-208، (1402ش).
- حاجی اکبری، فاطمه؛ حسینی، علیرضا، «فراتحلیل مقالات دوفصلنامه علمی مطالعات سبک شناختی قرآن کریم (دوره 5 الی 7)»، مطالعات سبک شناختی قرآن کریم، سال هشتم، شماره2، از صفحه 182-205، (1403ش).
- حسینی، سکینه؛ اسلامی، اسماعیل؛ باوان پوری، مسعود، «تحلیل آیات داستان نوح (ع) با تکیه بر نظریۀ کنش گفتاری سرل»، مطالعات سبک شناختی قرآن کریم، سال هشتم، شماره1، از صفحه 264-286 ، (1403ش).
- رستمیان، مرضیه؛ طباطبایی، سید کاظم، «بررسی تطبیقی بافت موقعیت(برون زبانی) از دیدگاه فرث، هایمز و لوئیس با سیاق حالیه»، پژوهش‌های میان رشته‌ای قرآن کریم، سال دوم، شماره4، از صفحه 29-36، (1390ش).
- ساجدی، ابوالفضل، نظریۀ کنش گفتاری آستین و فهم زبان قرآن، قبسات، شماره 25، از صفحه122-130، (1381ش).
- سادات مصطفوی، سید حسن؛ شعیری، حمیدرضا؛ رهنما، هادی، «از کرامت جاهلی تا کرامت قرآنی؛نشانه‌شناسی فرآیندهای گفتمانی «کرامت» در قرآن با تکیه بر الگوی تنشی»، پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن، سال اول، شماره2، از صفحه 25-44، (1392ش).
- صالحی، پیمان؛ اکبرنژاد، مهدی، «کنش های گفتاری داستان حضرت یوسف(ع) در قرآن کریم (بر اساس نظریه جان سرل)»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، دوره بیستم، شماره1، از صفحه 91-111، (1402ش).
- صانعی‌پور، محمد حسن، مبانی تحلیل کارگفتی در قرآن کریم، تهران، دانشگاه امام صادق (ع)، (1390ش).
- صحرایی، رضا مراد؛ نصرتی موموندی، فاطمه، بررسی روابط متنی قرآن (مطالعة موردی سورة احقاف)،سراج منیر، سال پنجم، شماره 14، از صفحه 67-88، (1393ش).
- صفوی، کوروش معنی شناسی کاربردی، تهران، انتشارات همشهری، (1382ش).
- طاهری دولت آبادی، عفت؛ مطیع، مهدی؛ حبیب اللهی، مهدی، رابطه کاربرد شناختی اختتام آیات با متن آن؛ مطالعه موردی لطیف خبیر، مطالعات قرآنی، شمارۀ 48 از صفحه 267-289، (1400ش).
- طیب، سید محمد تقی، «تحلیل کلام خدا بحثی گفتمانی پیرامون متن قرآن مجید»، نشریه مجموعه مقالات دانشگاه علامه طباطبایی (ره)، شمارۀ 97، از صفحه 165-192،(1379ش).
- عباسی، مهدی، بررسی کنش های گفتاری در ترجمه ی جزء سی قرآن کریم بر اساس نظرات آستین و سِرل، پایان نامۀ کارشناسی ارشد، استاد راهنما: دکتر گیتی تاکی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، (1392ش).
- فتاحی میلاسی، عزیزالله، تأثیر آموزش فرا منظور شناسی آشکار بر روی درک و تولید کنش گفتاری دانشجویان ایرانی زبان خارجی انگلیسی، پایان نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: زهره اسلامی راسخ، دانشکده زبان‌های خارجی، دانشگاه علم و صنعت ایران، (1362ش).
- فرخی، میثم؛ امینی صدر، امین، «الگوی ارتباطی حضرت نوح در قرآن کریم»، مطالعات قرآنی، سال پنجم، شماره19، از صفحه 43-59، (1393ش).
- قادری، محدثه؛ خاکپور، حسین، «بررسی وتحلیل سوره مجادله بر اساس سبک شناسی گفتمانی میشل فوکو»، پژوهشنامه معارف قرآنی، سال نهم، شمارۀ 35، از صفحه 7-34، (1397ش).
- قاضی زاده، خلیل، معنی، بافت و شأن نزول در قرآن، پایان نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: نادر جهانگیری، دانشگاه فردوسی مشهد، (1374ش).
- گرجیان، بهمن؛ احمدی نرگسه، رحیم، «بررسی و تجزیه و تحلیل کارگفت‌های اعلامی در سور و آیات نازله در غزوات رسول خدا(ص)»، پژوهش‌های تفسیر تطبیقی، سال پنجم، شماره2 (پیاپی10)، از صفحه 275-296، (1398ش).
- لطفی، سید مهدی، چگونگی پیوستگی متنی سوره های قرآن کریم، پایان نامۀ کارشناسی ارشد، استاد راهنما: دکتر علی افخمی، دانشگاه امام صادق (ع)، (1382ش).
- مصباح، احمد، تحلیل متنی جزء سی‌ام قرآن کریم، رسالۀ دکتری، استاد راهنما: دکتر لطف الله یارمحمدی، دانشگاه شیراز، (1378ش).
- معموری، علی، «دانش زبان شناسی و کاربردهای آن در مطالعات قرآنی»، قرآن و علم، سال اول، شماره 1، از صفحه 161-176، (1386ش).
- مقداری، صدیقه سادات؛ بلندی، فریده، «بررسی کنش‌های گفتاری سوره یوسف، همایش ملی بینامتنیت (التناص)، قم، (1393ش).
- مقیسه، نفیسه؛ فتحی، علی؛ امیرکاوه، سعید، « اعتبارسنجی روش «تحلیل گفتمان انتقادی» فرکلاف در تفسیر قرآن کریم»، قرآن شناخت، سال شانزدهم، شماره2، از صفحه 63-82، (1402ش).
- نبئی، ساجده؛ جلالی کندری، سهیلا؛ نیل‌ساز، نصرت، «فراتحلیل کاربست الگوی هالیدی و حسن در مقالات قرآن‌پژوهان فارسی‌زبان»، پژوهش‌های اسلامی خاورشناسان، سال دوم، شماره2، از صفحه 7-33، (1401ش).
- هاشمی، زهرا؛ نفیسی، شادی؛ هاشمی، فاطمه، «نقش مؤلفه‌های کاربردشناختی در تبیین آیات مشتمل بر تعاملات اجتماعی قرآن با اهل کتاب با تأکید بر آیه 93 سوره آل عمران»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، سال هفدهم، شماره4، از صفحه213-241، (1399ش).
- یول، جورج، مبحثی در زبان شناسی همگانی، ترجمه اسماعیل جاویدان، حسین وثوقی، تهران، انتشارات مرکز نشر و ترجمه کتاب، (1370ش).
- یول، جورج، کاربردشناسی زبان، ترجمۀ محمد عموزاده مهدیرجی، تهران، انتشارات سمت، (1395ش).
- Halliday, M., & Hasan, R. Cohesion in English. Longman Group Lrd. (1976).
- Huang, Y., & Yan, M. Pragmatics. In K. Allan (Ed.), The Routledge handbook of linguistics. Oxford: Oxford University Press. (2016).
- Levinson, S. C. Pragmatics. Cambridge: Cambridge University Press. (1983).