نقش بافت زبانی در تشخیص و ترجیح معنای واژگان جمل، جمیل و جمال

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسنده
استادیار، گروه آموزش معارف اسلامی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران
چکیده
بافت، مجموعه قراین آشکار و نهفته در متن است که به واژگان درون جمله، معنی و جهت می‌دهد. بافت‌یابی و کشف معنای واژه بر اساس سیاق آیه، مقدمه‌ای است لازم برای فهم مراد آیات قرآن کریم. برای این منظور، پس از فهم گستره معنایی و تمایز معنای اولیه و ثانویه واژه، قراین آشکار و نهفته در محتوای پیرامونی واژه، مورد واکاوی قرار می‌گیرد تا مناسب‌ترین مصداق و معنای واژه، ترجیح داده شود. این جستار، با رویکرد نقد و ‌تحلیل به کاوش پیرامون مشتقات ماده (جمل) پرداخته است و پس از فهم عمق معنا و شناخت کاربردهای اولیه و ثانویه آن، آیه یا آیات پیرامونی واژه (جمل) را واکاوی نمود؛ تا پاسخی برای این پرسش بیابد که مناسب‌ترین معنی برای مشتقات لفظ (جمل) با توجه به بافت آیه و محتوای پیرامونی آن چیست؟ نتیجه این‌که بر خلاف نظر اکثر مفسران، کاربرد جمال و جمیل در قرآن به معنای زیبایی، زیبندگی، حُسن و نیکویی نبوده؛ بلکه بهتر است معنای (مجموعه‌ای هماهنگ، منظم و معتدل) را برای آن در نظر گرفت. همچنین اخذ معنای ریسمان و طناب برای واژه (جمل) در عبارت (وَ لَکُمْ فِیها جَمالٌ) (نحل، 6)، مناسب‌تر است؛ چون این معنی، سازگاری بیشتری با بافت آیه دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


*قرآن کریم.
1. آلوسی، سید محمود، (1415)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
2. ابن کثیر، اسماعیل بن عمرو، (1419)، تفسیر القرآن العظیم(ابن کثیر)، دارالکتب العلمیه، منشورات محمدعلی بیضون، بیروت.
3. ابن مرار شیبانی، ابوعمرو، (1975)، تحقیق إبراهیم الابیاری و دیگران، قاهره: الهیئه العامه لشؤون المطابع الأمیریه.
4. ابن منظور، محمد‌‌ بن ‌‌مکرم، (1405 ق)، لسان العرب، قم: نشر ادب حوزه.
5. ابن‌‌عاشور، محمد ‌‌بن ‌‌طاهر، (1420ق)، التحریر و التنویر، بیروت: موسسه التاریخ‌.
6. احمد بن فارس بن زکریا، (1404ق)، معجم مقاییس اللغه، به کوشش عبدالسلام محمد، قم: دفتر تبلیغات.
7. ایزوتسو، توشیهیکو، (۱۳۶۰ش)، ساختمان معنایی مفاهیم اخلاقی-دینی در قرآن، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، تهران: قلم.
8. الهیان، لیلا، (1391)، «بررسی اهمیت بافت در پژوهش‌های ادبی»، پژوهش‌های ادبی، ش 36و37.
9. بابایی، علی‌اکبر، (1379)، روش‌شناسی تفسیر قرآن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
10. پاکتچی، احمد، (۱۳۹۶ش)، «رویکردی ریشه‌شناختی به مادۀ قرآنی عزم، پژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن»، 12 (2): 22-1.
11. پالمر، فرانک. (1385). نگاهی تازه به معناشناسی. ترجمه کورش صفوی. چاپ چهارم. تهران: آگاه.
12. ترکاشوند، فرشید؛ ناگهی، نسرین، (1392)، «تحلیل مقایسه‌ای سازوکار قرینه و بافت زبانی در فهم متن»، پژوهش‌های ترجمه در زبان و ادبیات عربی، دوره 3، ش9، ص55-70.
13. جادالرّب، محمود. (1413ق). «نظریّه الحقول الدّلالیه و المعاجم اللّغویه عند العرب». مجمع اللّغه العربیّه. ش 71. ص 258ـ213.
14. جفری، آرتور، (1386)، واژه‌های دخیل در قرآن مجید، ترجمه فریدون بدره ای، تهران، توس.
15. حماسه عبد‌اللّطیف، محمّد. (2000 م.). النحو و الدلاله. الطبعه الأولی. القاهره: دار الشّروق.
16. رازی، فخرالدین، (1405ق)، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
17. زمخشری، محمود‌‌بن‌‌عمر، (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی.
18. ستوده نیا، محمدرضا، و قاسم نژاد، زهرا. (1391). تأثیر بافت کلام بر ترجمه قرآن کریم. پژوهشنامه قرآن و حدیث، 0 (11). https://sid.ir/paper/119688/fa.
19. سعیدی روشن، محمدباقر، (1383)، «از متن تا معنا»، روش‌شناسی علوم انسانی، شماره 11، دوره 39.
20. سلیمانی، فاطمه، (1395)، «سیاق و تأثیر آن بر مفهوم واژگان سوره مبارکه مائده»، پایان‌نامه ارشد، گروه الهیات دانشگاه یاسوج.
21. سیوطی، جلال‌الدین، (1404)، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی، قم.
22. شوکانی، محمد بن علی، (1414)، فتح القدیر، دار ابن کثیر، دار الکلم الطیب، دمشق، بیروت.
23. صفوی، کورش، (1384)، فرهنگ توصیفی معناشناسی، تهران: فرهنگ معاصر.
24. طباطبایی، سید محمدحسین، (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
25. طبرسی، فضل بن حسن، (1372)، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، انتشارات ناصرخسرو، تهران.
26. طوسی، محمد ‌‌بن ‌‌حسن‌، (1367)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
27. طیب حسینی، سید محمود، (1393)، درآمدی بر مفردات قرآن، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
28. علموش، خلود، (1388)، گفتمان قرآن: بررسی زبان‌شناختی پیوند متن و بافت قرآن، ترجمه حسین سیدی، تهران: سخن.
29. عون، نسیم. (2005م). «الألسنیّه». الطبعه الأولی. بیروت: دار الکتاب العربی.
30. فضل‌الله، سید محمدحسین، (1419)، تفسیر من وحی القرآن، دار الملاک للطباعه و النشر، بیروت.
31. فیض کاشانی، ملا محسن، (1415)، تفسیر الصافی، انتشارات الصدر، تهران.
32. قرائتی، محسن، (1383)، تفسیر نور، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، تهران.
33. قرائی سلطان‌آبادی، احمد؛ (1398)، «خوانشی نو از تأویل در قرآن بر اساس اصل لغوی آن»، تأویلات قرآنی، شماره 3، ص116-9.
34. قرطبی، محمد بن احمد، (1364)، الجامع لأحکام القرآن، انتشارات ناصرخسرو، تهران.
35. کافی موسوی، اباذر، 1401، «نقش ارتکاز در نادیده انگاری معنای اصلی واژگان»، تحقیقات و علوم قرآن و حدیث.
36. کنعانی، سید حسین، (1384)، «سیر تحول کاربرد سیاق در تفسیر»، مشکات، دوره 24، ش 2، ص28-42.
37. مصطفوی، حسن، (1368ش)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
38. مصطفی، عباسی مقدم؛ سازجینی، مرتضی؛ موسوی، سید محمد، (1398)، «واکاوی نظریه اصل معنایی در معجم المقاییس اللغه ابن فارس و التحقیق فی کلمات القرآن الکریم مصطفوی»، مطالعات ادبی متون اسلامی، شماره 1، ص۷۷ – ۱۰۱.
39. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، (1374 ش)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
40. نیازی، شهریار و مهین حاجی‌زاده. (1385). «پدیده چندمعنایی در زبان عربی». مجلّه دانشکده ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تهران. ش 177. ص 96ـ77.