کاربست علم لغت و صرف و اهمیت آن در ترجمه قرآن

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسنده
دانش آموخته دکتری مدرسی معارف اسلامی، گرایش اخلاق. دانشگاه قرآن و حدیث قم. ایران.
چکیده
دانش لغت و علم صرف از جمله مهم‌ترین علوم تأثیرگذار بر معنا و ترجمه قرآن است. نزدیکی دو زبان فارسی و عربی سبب شده است برخی واژگان در هر دو زبان به کار روند اما معنای متفاوتی داشته باشند. همچنین کلمات عربی به شدت تغییرپذیرند و علم صرف متکفل بررسی این تغییرات است. این تغییرها در کلمات معتل و مهموز از قواعد ویژه­ای پیروی می­کنند و عدم دقت مترجمان در شناخت و کاربرد این قواعد سبب می­شود گاهی این واژگان با کلمات دیگر اشتباه گرفته شوند و در نتیجه ترجمه اشتباهی به مخاطب ارائه شود. این مقاله با روش تحلیلی – توصیفی کاربست علم لغت و صرف را در حدود 15 آیه قرآن بررسی کرده و نمونه­هایی از لغزش­های مترجمان را نشان داده و راه حل پرهیز از خطای در ترجمه را یاد آور شده است. مسئله پژوهش حاضر عبارت است از این­که کاربست دانش لغت و علم صرف و اهمیت آن در ترجمه قرآن چیست؟ مهم‌ترین یافته‌ی تحقیق در زمینه علم لغت اثبات اصل «عدم اعتماد به معانی اولیه ذهنی» است. اهمیت این اصل در 9 آیه قرآن نشان داده شده؛ در زمینه علم صرف نیز «دقت در صیغه صحیح افعال» و «دقت در ریشه‌یابی صحیح واژگان» مهم‌ترین یافته‌ی پژوهش است. این دو اصل در 4 نمونه قرآنی تطبیق شده و لغزش­های مترجمان در عدم توجه به این دو اصل نمایان و ترجمه صحیح مشخص شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم
آیتی، عبدالمحمد، ترجمه قرآن، چاپ چهارم‌. تهران: انتشارات سروش‌. (1374ش).
ابن درید، محمد بن حسن‌، جمهره اللغه، بیروت‌: ناشر: دار العلم للملایین. بی‌تا.
ابن فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه، قم، ناشر: مکتب الاعلام الاسلامی. بی‌تا.
ارفع، سید کاظم، ترجمه قرآن، چاپ اول، تهران: مؤسسه تحقیقاتی و انتشاراتی فیض کاشانی‌. (1381ش‌).
ازهری، محمد بن احمد، تهذیب الللغه؛ بیروت، ناشر: دار احیاء التراث العربی. بی‌تا.
الهی قمشه‌ای، مهدی، ‌ترجمه قرآن، چاپ دوم. قم: انتشارات فاطمه الزهراء. (1380ش).
انصاریان، حسین،‌ ترجمه قرآن، قم: انتشارات اسوه‌. (1383ش).
برزی، اصغر، ترجمه قرآن، تهران: بنیاد قرآن. (1383ش).
بستانی، فواد افرام، فرهنگ ابجدی‌، تهران: ناشر: اسلامی. (1375ش).
بلاغی، سید عبدالحجت، حجه التفاسیر و بلاغ الإکسیر، قم: انتشارات حکمت. (1386ش).
بهرام‌پور، ابوالفضل، ترجمه قرآن، (تفسیر یک جلدی مبین)، قم: نگین. (1388ش).
پاینده، ابوالقاسم‌، ترجمه قرآن. چاپ پنجم. تهران: جاویدان‌. (بی‌تا).
پورجوادی، کاظم، ترجمه قرآن، تهران: بنیاد دایره المعارف اسلامی. (1414ق).
جعفری، یعقوب‌، تفسیر کوثر، قم: هجرت‌. (بی‌تا).
جوادی آملی، عبدالله، توحید در قرآن،‌ ج14، چاپ دوم، قم، مرکز نشر اسراء. (1383ش).
جوادی آملی، عبدالله، سایت اسرا. (جلسه 53 تفسیر سوره انبیا، 5/10/89).
جوهری، اسماعیل ابن حماد، الصحاح، بیروت، ناشر: دار العلم للملایین. (بی‌تا).
حجتی، سید مهدی، ترجمه قرآن (گلی از بوستان خدا)، چاپ ششم، قم: انتشارات بخشایش‌. (1384ش).
حداد عادل، غلامعلی، ترجمه قرآن، چاپ دوم، مشهد: چاپخانه آستان قدس رضوی‌. (1390ش).
خرمشاهی، بهاءالدین، ترجمه قرآن، چاپ چهارم، تهران: گلشن. (1381ش).
رازی، ابوالفتوح، روض‌الجنان و روح‌الجنان فی تفسیر القرآن‌، مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی‌. (1408ق).
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن‌، بیروت: دارالقلم‌. (بی‌تا).
رضایی اصفهانی، محمدعلی و دیگران‌، ترجمه قرآن. قم: مؤسسه تحقیقاتی فرهنگی دارالذکر. (1383ش).
رمضانی، ربابه، «واژگان تحول‌یافته عربی در فارسی و چالش‌های فراروی مترجمان»، پژوهش‌های ترجمه در زبان و ادبیات عربی، شماره 16، (1396ش).
صادقی تهرانی، محمد، ترجمه قرآن (ترجمان وحی)، قم: اسوه. (1385ش).
شعرانی، ابوالحسن، ترجمه قرآن. تهران: انتشارات اسلامیه. (1374ش).
صافی، محمود، الجدول فی اعراب القرآن‌، بیروت: دار الرشید مؤسسه الإیمان‌. (1418ق‌).
صفی علیشاه، حسن، تفسیر صفی، تهران: انتشارات منوچهری‌. (1378ش‌).
طاهری، علی‌اکبر، ترجمه قرآن، تهران: انتشارات قلم‌. (1380ش‌).
طاهری‌نیا، احمد، «نقش علم صرف در تفسیر قرآن»، قرآن شناخت، شماره 11، (1392).
طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن. چاپ پنجم‌. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین‌. (1417ق).
طبرسی، فضل بن حسن‌، مجمع البیان فی تفسیر القرآن‌. چاپ سوم‌. تهران: انتشارات ناصرخسرو. (1372ش).
طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین‌، تهران: مرتضوی. (1375ش).
عاملی، ابراهیم، تفسیر عاملی، تهران: انتشارات صدوق. (1360ش).
عکبری، عبدالله بن الحسین‌، اعراب القراءات الشواذ، قاهره: المکتبه الأزهریه للتراث‌. (1424ق).
فارسی، جلال‌الدین‌، ترجمه قرآن، تهران: ناشر: انجام کتاب‌. (1369ش‌).
فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین؛ چاپ دوم، قم، نشر هجرت. (بی‌تا).
فولادوند، محمدمهدی، ترجمه قرآن. قم: جامعه مدرسین. (1377ش).
قرشی، علی‌اکبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران: بنیاد بعثت. (1377ش).
قرشی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، تهران: دار الکتب الاسلامیه. (1371ش).
قلی‌زاده، حیدر، «نقش ساختار دستوری در ترجمه قرآن کریم»، پژوهشهای ادبی، شماره 3، (1383).
کاویانپور، احمد، ترجمه قرآن، چاپ سوم، تهران: سازمان چاپ وانتشارات اقبال. (1378ش).
‌گرمارودی سید علی‌، ترجمه قرآن. چاپ دوم. تهران: انتشارات قدیانی‌. (1384ش).
مجتبوی، سید جلال‌الدین، ترجمه قرآن. تهران: هزار نقش آفتاب. (1390ش).
محققیان، زهرا؛ پرچم، اعظم، «نقش و کارکرد علم سیاق و دانش لغت در بازنگری آیات متشابه لفظی مطالعه موردی تناسب لفظ و معنا»، پژوهش‌های زبانشناختی قرآن، شماره 5، (1393).
مشکینی، علی،‌ ترجمه قرآن. چاپ دوم. قم: الهادی‌. (1381ش).
مصباح، کاظم، «قاعده ترجمه لغات مشترک فارسی و عربی و بررسی آن در ترجمه‌های معاصر قرآن کریم»، پژوهش‌های قرآنی، شماره 83، (1396ش).
مصباح‌زاده، عباس، ترجمه قرآن، تهران: سازمان انتشارات بدرقه جاویدان. (1380ش).
مصطفوی، حسن‌، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‌. چاپ سوم. قاهره: دار الکتب العلمیه. (بی‌تا).
مصطفوی، حسن‌، تفسیر روشن، تهران: مرکز نشر کتاب، (۱۳۸۰ش).
مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، چاپ دوم. قم: دار القرآن الکریم (دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی). (1373ش).
ملکی، علی، ترجمه خواندنی قرآن، (بی مک.): ناشر ویراستاران. (1396ش).
میرزا خسروانی، علیرضا، تفسیر خسروی‌. تهران: انتشارات اسلامیه‌. (1390ش).
نظری، یوسف، «وجوه ابهام صرفی در زبان عربی و تاثیر آن بر ترجمه قرآن کریم»، پژوهش‌های ترجمه در زبان و ادبیات عربی، شماره 12، (1394ش).
یاسری، محمود، ترجمه قرآن، قم: انتشارات بنیاد فرهنگی امام مهدی (عج). (1415ق‌).
سایر منابع:
نرم‌افزار جامع‌التفاسیر2/5. قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. (تمامی تفاسیر و ترجمه‌ها مورد بررسی قرار گرفته است.)
نرم‌افزار قاموس‌النور. قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. (تمامی کتب لغت مورد بررسی قرار گرفته است.)
نرم‌افزار مشکات‌النور. قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.