بررسی و نقد برابرنهادهای تکامد "عبقری" در ترجمه‌های فارسی و تفسیرهای قرآن کریم

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسنده
استادیار دانشگاه کوثر بجنورد
چکیده
تکامدها، واژه‌هایی هستند که تنها یک بار در قرآن کریم به کار رفته‌اند و به دلیل تک کاربرد بودن و کم بودن قرینه‌های فهم آن در متن، کار ترجمه را سخت و دشوار می­کنند. واژۀ «عبقری» تکامدی است که به­ دلیل فاصله تاریخی و متروک شدن ریشۀ اصلی واژه، برابرنهادهای مختلفی برای آن در ترجمه‌ها و تفسیرهای قرآن کریم بیان شده است. محققان برای این واژه در حدود 25 معنا با نقش‌هایی متفاوت در جمله قائل شده‌اند. در این مقاله که به شیوۀ توصیفی- تحلیلی سامان یافته؛ داده‌های ترجمه‌ای و تفسیری این واژه مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که این برابرنهادها در سه گروه اسمی، وصفی و اسمی – وصفی دسته‌بندی می‌شوند که هر یک معنایی را بازتاب می‌دهند. ایراد اساسی این ترجمه‌ها، توجه صرف به مصادیق و در نظر نگرفتن معنای اصیل "عبقری" که به معنای «شگرف و بی‌نظیر بودن» است، خلط معانی به کار رفته در ترجمۀ "عبقری" با "رفرف" و در نظر نگرفتن مقام آیه که در مقام بیان و معرفی نعمت‌های بی‌نظیر و شگفت‌انگیز بهشتی است، می‌باشد. از این لحاظ، صفت بودن «عبقری» محتمل است و می‌توان «عبقری» را صفتی به معنای «شگرف و بی‌نظیر» دانست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آدینه‌وند لرستانی، محمدرضا، کلمه الله العلیا، تهران: اسوه ، 1377ش.
2. آیتی، عبدالمحمد، ترجمۀ قرآن، تهران: انتشارات سروش(صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران)، 1374ش.
3. ابوعبیده، معمر بن مثنی، مجاز القرآن، قاهره: مکتبۀ الخانجی، 1381ق.
4. ارفع، سید کاظم، ترجمۀ قرآن، تهران: موسسه تحقیقی و انتشاراتی فیض کاشانی، 1381ش.
5. ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغه، مصحح/ محقق محمد عبدالسلام هارون، چاپ اول، قم: مکتب الاعلام الاسلامی‌، 1404ق.
6. ابن منظور، محمد بن مکرم‌، لسان‌العرب، محقق/ مصحح: میر دامادی، جمال الدین‌، چاپ سوم، بیروت: دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع- دار صادر، 1414ق.
7. امین، نصرت‌بیگم، تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن، بی‌جا: بی‌نا، 1361ش.
8. الهی قمشه‌ای، مهدی، ترجمۀ قرآن، قم: فاطمه الزهراء ، 1380ش.
9. انصاریان، حسین، ترجمۀ قرآن، قم: اسوه، 1383ش.
10. پاینده، ابوالقاسم، ترجمۀ قرآن، تهران: جاویدان، 1357ش.
11. پورجوادی، کاظم، ترجمۀ قرآن، تهران: بنیاد دائره المعارف اسلامی، 1414 ق.
12. ثقفی تهرانی، محمد، تفسیر روان جاوید، تهران: برهان، 1398ق
13. جفری، آرتور، واژه های دخیل در قرآن مجید، مترجم: فریدون بدره‌ای، تهران: توس، 1372ش.
14. حجتی، مهدی، گلی از بوستان خدا (ترجمۀ قرآن)، قم: بخشایش، 1384ش.
15. خسروانی، علیرضا، تفسیر خسروی، تهران: کتابفروشی اسلامیه، 1390 ق.
16. دهلوی، شاه ولی الله، ترجمۀ قرآن، مدینه: مجمع ملک فهد لطباعۀ المصحف الشریف، 1417ق.
17. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، بیروت- دمشق: دار القلم- دار الشامیه، 1412ق.
18. رضایی اصفهانی، محمدعلی، ترجمۀ قرآن، قم: موسسه تحقیقاتی فرهنگی دار الذکر، 1383.
19. زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف، بیروت: دار الکتاب العربی، 1407ق.
20. شرتونی، رشید، مبادی العربیه (ج4)، قم: دار العلم، 1387ش.
21. شعرانی، ابوالحسن، قرآن مجید با ترجمه فارسی و خواص سور و آیات، تهران: کتابفروشی اسلامیه، 1374 ش.
22. شیر، واژه‌های فارسی عربی شده، ترجمۀ حمید طبیبیان، تهران: امیرکبیر، 1386ش.
23. صادق نوبری، عبدالمجید، ترجمۀ قرآن، تهران: اقبال، 1396 ق.
24. صاوی، احمد بن محمد، حاشیۀ الصاوی علی تفسیر الجلالین، بیروت: دار الکتب العلمیۀ، 1427ق.
25. صفوی، محمدرضا، ترجمۀ قرآن بر اساس المیزان، قم: دفتر نشر معارف، 1388ش.
26. صفی‌علیشاه، حسن بن محمدباقر، تفسیر صفی، تهران: متوچهری، 1378ش.
27. صلواتی، محمود، ترجمۀ قرآن، تهران: مبارک، 1387ش.
28. طباطبایی، محمدحسین، ترجمۀ تفسیر المیزان، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1374ش.
29. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو، 1372ش.
30. طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، محقق: احمد قصیر عاملی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
31. عکبری، عبدالله بن الحسین، التبیان فی اعراب القرآن، عماض- ریاض: بیت الافکار الدولیه، بی‌تا.
32. فارسی، جلال‌الدین، ترجمۀ قرآن، تهران: انجام کتاب، 1369ش.
33. فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر)، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1420ق.
34. فولادوند، محمدمهدی، ترجمۀ قرآن، تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، 1418 ه.ق.
35. فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، چاپ دوم، قم: موسسه دار الهجره، 1414ق.
36. قرشی بنابی، علی‌اکبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران: مرکز چاپ و نشر بنیاد بعثت، 1375
37. -------------، قاموس قرآن، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1412ق
38. کاویان‌پور، احمد، ترجمۀ قرآن، تهران: اقبال، 1372.
39. کریمی‌نیا، مرتضی، تکامد در قرآن، تحلیلی بر واژه‌ها و ترکیبات تک کاربرد در قرآن کریم، مجلۀ پژوهش‌های قرآن و حدیث، شمارۀ دوم. 1393ش.
40. کسروی، رضا و هاشمی‌زادگان، سید امیر (1402)، مقایسۀ تطبیقی سیما، منظر، چشم‌‍انداز به عنوان برابرنهاده‌های فارسی «Landscape» انگلیسی، مجله منظر، شماره 15، 1402ش.
41. مشکینی اردبیلی، علی، ترجمۀ قرآن، قم: نشر الهادی، 1381ش.
42. مصباح‌زاده، عباس، ترجمۀ قرآن، تهران: بدرقه جاویدان، 1380ش.
43. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، بیروت- لندن- قاهره: دار الکتب العلمیۀ، 1430ق.
44. معزی، محمدکاظم، ترجمۀ قرآن، قم: اسوه، 1372 ش.
45. مغنیه، محمدجواد، ترجمۀ تفسیر کاشف، قم: بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)، 1378 ش.
46. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمۀ قرآن (مکارم)، قم: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، 1373 ش.
47. -------------، تفسیر نمونه، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1374ش.
48. موسوی گرمارودی، علی، ترجمۀ قرآن، تهران: قدیانی، 1384ش.
49. میبدی، احمد بن محمد، کشف الاسرار و عده الابرار (معروف به تفسیر خواجه عبدالله انصاری )، امیر کبیر - ایران - تهران، 1371ش.