بررسی معادل یابی استعاره های مفهومی «لباس» و «کشتزار» درباره زنان در ترجمه های قرآن

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
1 دانشیار و عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی دانشکده الهیات و ادیان
2 دانشگاه علامه طباطبایی
چکیده
بر مبنای یافته‌های اخیر علوم شناختی، ذهن انسان با بهره‌گیری از تجربه‌های حسی روزمره به بازنمایی مفاهیم انتزاعی بر پایۀ مفاهیم عینی می‌پردازد. در قرآن کریم نیز شواهد فراوانی از این نحوه مفهوم‌سازی مشاهده می‌شود. در پژوهش حاضر، دو آیه از آیات قرآنی که به زوایای پر اهمیت در مفهوم‌سازی‌های استعاری درباره زنان پرداخته، در ترجمه­های انگلیسی خانم­ها بختیار و صفار زاده و ترجمه­های فارسی دهه اخیر مورد بررسی و تحلیل قرار‏ می­گیرد. این استعاره‌ها در بستر گسترده‌ای از انگاره‌های فرهنگی شکل گرفته‌اند و متأثر از تجربه‌های رایج دوران نزول قرآن هستند. مفاهیمی نظیر «لباس» و «کشتزار»، از جمله حوزه‌های مبدئی هستند که قرآن برای مفهوم‌سازی نحوه تعامل زنان و مردان از آن‌ها بهره گرفته است. در گام نخست نام­نگاشت­های تسهیل­گر در درک این دو مفهوم استعاری و تناظرهای میان قلمرو معنایی مبدأ و مقصد در آنها مشخص می­شوند. این بررسی درجۀ بالایی از نظام‌مندی در استعاره‌های زبانی مربوط به زنان را نشان می‌دهد و در ساختاری کل‌نگر، یک مدل شناختی مطلوب در فرهنگ قرآنی را بازنمایی می­کند. در ادامه ضمن دسته­بندی ترجمه­ها بر اساس روش­های مختلف و با توجه به عناصر مفهومی حوزه­های مبدأ (لباس و حرث)، به مقایسه معادل­یابی مترجمان پرداخته می­شود. بر اساس مبانی نظری پژوهش، ارائه ترجمه موفق در گرو انتخاب معادلی است که بیشترین قلمرو معنایی حوزه مبدأ را پوشش دهد. نتایج پژوهش نشان می­دهد از میان 24 ترجمه انتخابی، معادل­یابی آقای ملکی برای هر دو استعاره مفهومی، بیش از همه به این معیار نزدیک شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


* قرآن کریم
1- ابن ‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، زاد المسیر فی علم التفسیر. ۹ ج، بیروت: المکتب الإسلامی، (۱۴۰۴ق).
2- ابن ‌عاشور، محمدطاهر، تفسیر التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن عاشور، ۳۰ ج. بیروت: مؤسسة التاریخ العربی، (۱۴۲۰–۱۴۲۱ق).
3- ‏‫ابن ‌قتیبه، عبدالله بن مسلم، تأویل مشکل القرآن، بیروت: دار الکتب العلمیة، (۱۴۲۳ق).‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
4- ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت: دار صادر، (1408ق).
5- ابوحیان، محمد بن یوسف؛ جمیل، صدقی محمد؛ البحر المحیط فی التفسیر. ۱۱ ج. بیروت: دار الفکر، (۱۴۲۰ق).
6- صبور اردوبادی، احمد، قداست ذاتی زن، تهران: رسالت قلم، (1385ش).
7- منصوری لاریجانی، اسماعیل، «زن در مفاهیم بدیع قرآنی»، مطالعات راهبردی زنان، ش7، ص42-47، (1379ش).
8- جبل، محمد حسن، المعجم الإشتقاقی الموصل لألفاظ القرآن الکریم، ۴ ج. قاهره: مکتبة الآداب، (1431ق).
9- جوادی آملی، عبدالله، زن در آیینۀ جلال و جمال، قم: مرکز نشر اسراء، (1387ش).
10- جوهری، اسماعیل بن حماد؛ عطار، احمد عبدالغفور؛ الصحاح، ۷ ج. بیروت: دار العلم للملایین، (۱۴۰۴ق).
11- خسروی حسینی، غلامرضا؛ راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن با تفسیر لغوی و ادبی قرآن، ۳ ج. تهران: مرتضوی، (۱۳۷۴ش).
12- خطیب، عبدالکریم، التفسیر القرآنی للقرآن، ۱۶ ج. بیروت: دار الفکر العربی، (۱۴۲۴ق).
13- خلیل بن احمد؛ آل‌عصفور، محسن؛ مخزومی، مهدی؛ سامرائی، ابراهیم؛ العین، ۹ ج. قم: مؤسسة دار الهجرة، (۱۴۰۹–۱۴۱۰ق).
14- راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ داوودی، صفوان عدنان؛ مفردات ألفاظ القرآن، ۱ ج. بیروت: دار الشامیة، (۱۴۱۲ق).
15- راغب اصفهانی، حسین، المفردات فی غریب القرآن، به کوشش صفوان داودی، بیروت: دارالعلم، (1412ق).
16- زحیلی، وهبه، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، ۳۲ ج، بیروت: دار الفکر المعاصر، (۱۴۱۸ق).
17- زمخشری، محمود بن عمر، أساس البلاغة، بیروت: دار صادر، (1399ق).
18- سیدقطب، ابراهیم‌حسین‌الشاربی، التصویر الفنی فی القرآن، قاهره: دار الرو، (1434ق).
19- شریف‌الرضی، محمد بن حسین، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، تحقیق حسن محمدعبدالغنی. بیروت: دار الأضواء، (۱۴۰۶ق).
20- شیرزاد، محمدحسن؛ شیرزاد، محمدحسین؛ مصلایی‌پور، عباس؛ «ریشه‌یابی ماده «لبس» و نقش آن در فرآیند معادل‌یابی در ترجمه‌های فارسی و انگلیسی قرآن کریم»، مطالعات ترجمه قرآن و حدیث، دوره 3، شماره 5، 121-91، (1395ش).
21- صاحب بن عباد، المحیط فی اللغة، به کوشش محمد حسن آل یاسین، بیروت: عالم الکتاب، (1414ق).
22- طباطبایی، محمد حسین؛ موسوی، محمد باقر؛ تفسیر المیزان (ترجمه)، ۲۰ ج. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. دفتر انتشارات اسلامی، (۱۳۷۸ش).
23- طیب، عبدالحسین؛ موسسه جهانی سبطین علیهما السلام؛ اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳ ج. قم: مؤسسه سبطین، (۱۳۸۶–۱۳۸۷ش).
24- غفارزاده، ثریا؛ جلیلی‌مرند، ناهید؛ «ترجمه‌پذیری تعابیر تشبیهی و استعاری در قرآن کریم با تکیه بر ترجمه‌های فرانسوی حمیدا... و کازیمیرسکی»، مطالعات ترجمه قرآن، دوره 5، شماره 9، 78-53، (1397ش).
25- فخر رازی، محمد بن عمر، مکتب تحقیق دار احیاء التراث العربی، التفسیر الکبیر، ۳۲ ج. بیروت: دار إحیاء التراث العربی، (۱۴۲۰ق).
26- فضل‌‌‌الله، محمدحسین، من وحی القرآن، ۲۵ ج. بیروت: دار الملاک للطباعة و النشر و التوزیع، (۱۴۱۹ق).
27- قاسم‌زاده، حبیب‌الله، استعاره و شناخت، تهران: فرهنگان، (۱۳۷۹ش).
28- قائمی‌نیا، علیرضا، بیولوژی نص، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، (۱۳۸۹ش)‬.
29- قائمی‌نیا، علیرضا، معناشناسی‌شناختی قرآن، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه، (1390ش).
30- قطب، سید، فی ظلال القرآن، ۶ ج. بیروت: دار الشرو، (۱۴۰۸ق).
31- کوچش، زولتان، مقدمه‌ای کاربردی بر استعاره، ترجمه‌ی شیرین پورابراهیم، تهران: سمت، (1393ش).
32- گرت، بقایی، جامعه شناسی جنسیت، کتایون بقایی، تهران: نشر دیگر، (1380ش).
33- مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج‏۲، طهران: مرکز نشر آثار العلامه مصطفوی، (1385ش).
34- مکارم شیرازی، ناصر، جمعی از نویسندگان، تفسیر نمونه، 28ج. تهران: دار الکتب الإسلامیة، (1374-1371ش).
35- مویر، آن؛ جسل، دیوید؛ جنسیت مغز، ترجمه مهدی قراچه داغی، تهران: لیوسا، (1399ش).
36- Bakhtiar, L. “The Sublime Quran: The misinterpretation of Chapter 4 Verse 34”, European Journal of Women’s Studies, 18(4), 431–439, (2011).
37- Barlas, A.; Raeburn Finn, D.; Believing Women in Islam: A Brief Introduction, University of Texas Press, (2019)
38- https://en.wiktionary.org/
39- Jakel, O., “Hypotheses Revisited: The Cognitive Theory of Metaphor Applied to Religious Texts”, metaphorik.de, (2), 20-42, (2002).
40- Johnson, M.,The Body in the Mind, Chicago: The University of Chicago Press. (1987).
41- Lackoff, G.; Nunez, R.; Where Mathematics Comes From, New York: Basic Books, (2000).
42- Lakoff, G.; Johnson, M.; Metaphors We Live By, Chicago: The University of Chicago Press, (2003).
43- Maccob, R.; Jacklin, C.; “The psychology of Sex Differences”, Stanford:Stanford University press,425-395, (1974).
44- Ortony, A.(ed.), Metaphor and Thought, New York: Cambridge University Press, (1993).
45- Shokr, A.; Banha, M.; “The Metaphorical Concept “Life is a Journey” in the Qur’an: A Cognitive-Semantic Analysis”, metaphorik.de, 94-132, (2006).