روش‌شناسی اسلوب مبالغه در ترجمه قیود منصوب در نهج‌البلاغه بر اساس نظریه تغییرات صوری ساختاری کتفورد (مطالعه موردی ترجمه شهیدی و فولادوند)

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
1 دانشجوی دانشگاه خلیج فارس بوشهر
2 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه خلیج فارس، بوشهر
چکیده
اسلوب مبالغه به عنوان یکی از پربسامدترین اسلوب‌های نحوی، با نهفته‌های معنایی فراوان، همواره مورد توجه مترجمان بوده است. بررسی ترجمۀ این اسلوب در نهج‌البلاغه که کتابی آمیخته با عباراتی فصیح و بلیغ است، اهمیت به‌سزایی دارد؛ از سوی دیگر نظریۀ کتفورد به عنوان نظریه‌ای دقیق و موشکافانه در ترجمه، می‌تواند معیار و مقیاس مطلوبی برای واکاوی معنایی ترجمه‌های نهج‌البلاغه در اسلوب مبالغه باشد. این اسلوب در ساختارهای صرفی، نحوی و بلاغی کاربرد دارد؛ اما از آن‌جا که یکی از موارد استفاده در ساختارهای نحوی، در قیود منصوبیِ حال و تمییز و مفعول‌مطلق است، این پژوهش کوشیده ‌است، با روش توصیفی-تحلیلی، این ساختارها را از دل نهج‌البلاغه استخراج و بر این نظریه تطبیق دهد تا میزان مطابقت یا عدم مطابقت برابر نهادهای موجود در زبان فارسی، در برابر ساختارهای تأکیدی زبان عربی، در دو ترجمۀ شهیدی و فولادوند - به عنوان دو ترجمه که از نظر ادبی جایگاهی ویژه دارند- مشخص شود. پس از واکاوی‌های انجام شده در ترجمۀ این دو ساختار، مشاهده شد، با وجود موارد بی‌شماری از تمییز محول از فاعل یا مفعول، حال مؤکد و مفعول‌ مطلقِ موجود در نهج‌البلاغه، با بار معنایی مبالغه، مترجمان نتوانسته‌اند بر مبنای این نظریه، معنای مبالغه را از زبان مبدأ به زبان مقصد به خوبی، منتقل کنند. گرچه در ارکان زبان فارسی، ساختارهای مبالغه؛ همچون زبان عربی وجود ندارد؛ اما در برخی موارد، با کمک ترکیب‌های مبالغه‌ساز و استفاده از قیود تأکیدی، سعی شده است تا اندازه‌ای این مبالغه بیان شود؛ ولی در مجموع، بازتاب معنای مبالغه در این ساختارهای نحوی، به نوعی ابتر باقی مانده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


*قرآن کریم
1- الأزهری، خالدبن‌عبدالله، شرح التصریح علی التوضیح، تهران، ناصرخسرو، (بی‌تا).
2- ابن ابی الحدید، عزالدین ابوحامد، شرح نهج‌البلاغه، قم، کتابخانه عمومی آیت‌الله مرعشی نجفی،(1337ش).
3- ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم، لسان ‌العرب، بیروت، دار صادر، (1968م).
4- ابن‌هشام انصاری، جلال‌الدین، قطر الندی و بل الصدی، اصفهان، مؤسسه الرساله، مرکز القائمیه للتحریات الکمبیوتریه (1995م).
5- ابن یعیش، محمد بن علی، شرح المفصل للزنخشری، لبنان، بیروت، دار الکتب العلمیه، (2001م).
6- آزادباش، مهدی، سبک‌شناسی ترجمه‌های نهج‌البلاغه به زبان فارسی در سده اخیر، تهران، رشد فرهنگ، (1394ش).
7- الأسترآبادی، رضی الدین، شرح رضی علی الکافیه، بنغازی، دارالکتب الوطنیه، (1996م).
8- أندلسی، أبوحیان، بحرالمحیط، لبنان، بیروت، دارالکتب العلمیه، (2001م).
9- باقرحسینی، جعفر، اسالیب المعانی، قم، بوستان کتاب، (1427ق).
10- بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت، (1416ق).
11- بستانی، فؤاد افرام، فرهنگ ابجدی، تهران، اسلامی، (1375ش).
12- بیضاوی، عبدالله‌بن عمر، انوار التنزیل و أسرار التأویل (تفسیر البیضاوی)، لبنان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، (1418ق).
13- جرجانی، ابوبکر عبدالقاهر، دلائل الإعجاز فی القرآن، چاپ اول، بیروت، دارالکتب العربی، (1995م).
14- حسن، عباس، النحو الوافی، مصر، دارالمعارف، بی‌تا، (نسخه الکترونیکی کتاب)
15- خوئی، حبیب الله، منهاج البراعه فی شرح نهج‌البلاغه، تهران، بی‌جا. (1358ش).
16- دهخدا، علی‌اکبر، شهیدی، سیدجعفرو معین، محمد، لغت‌نامه دهخدا. تهران، مؤسسه لغت‌نامه دهخدا، (1377ش).
17- رضایی اصفهانی، محمدعلی، منطق ترجمه قرآن، اصفهان، مرکز القائمیه للتحریات الکمبیوتریه، (1391ش).
18- زرکشی، بدرالدین محمد بن عبدالله، البرهان فی علوم القرآن، بیروت، دارالفکر، (1957م).
19- زرکوب، منصوره، روش نوین فن ترجمه، اصفهان، انتشارات مانی، (1373ش).
20- الزمخشری، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل، بیروت، دارالکتب العربیه، (1407ق).
21- سامرائی، فاضل‌صالح، معانی الأبنیه فی‌العربیه، بیروت، دار عمار، (2007م).
22- --------------.، معانی النحو، دانشگاه بغداد، (2000م).
23- سیبویه، ابی‌بشرعمروبن‌عثمان‌بن‌قنبر، کتاب، قاهره، مکتبه الخانجی، (1988م).
24- سیوطی، جلال‌الدین، همع‌ الهوامع ‌فی شرح جمع ‌الجوامع، کویت، دار البحوث‌ العلمیه، (1988م).
25- شاه نظری، حسنعلی، «بررسی مفعول مطلق در ترجمه نهج‌البلاغه (موردپژوهانه: ترجمه معادیخواه و شهیدی)»، استاد راهنما: رسول دهقان ضاد، پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عرب، دانشگاه قم، (1395ش).
26- شهیدی، سیدجعفر، ترجمه نهج‌البلاغه، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، (1378ش).
27- صبحی، الصالح، فرهنگ نهج‌البلاغه، مصطفی رحیمی‌نیا، تهران، انتشارات اسلامی، (1370ش).
28- صدارتی، احمد، یک نظریه ترجمه از دیدگاه زبان‌شناسی، تهران، نشرنی، (1378).
29- صنعتی‌فر، محمدصالح، نی‌نوا، سید شجاع، مقدمه‌ای بر مبانی نظری ترجمه، تهران، نشر علمی، (1399ش).
30- طبرسی، فضل‌بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، قم، مرکز مدیریت، (1412ق).
31- طبیبیان، سید محمد، برابرهای دستوری در عربی و فارسی، تهران، انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی، (1387ش).
32- علیزاده، عمران، واژه‌های نهج‌البلاغه، بی‌نا، شفق، (1360).
33- فخررازی، محمدبن‎عمر، تفسیرالکبیر(مفاتیح الغیب)، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، (1420ق).
34- فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد، کتاب ‌العین، قم، هجرت، (1409ق).
35- فرشیدورد، خسرو، عربی در فارسی، تهران، دانشگاه تهران، (1358ش).
36- فولادوند، محمدمهدی، ترجمه نهج‌البلاغه، تهران، صائب، (1381ش).
37- فیض کاشانی، محمدبن‌شاه مرتضی، تفسیر الصافی، ایران، تهران، مکتبه الصدر، (1415ق).
38- المبرد، ابی‌العباس‌محمدبن‌یزید، المقتضب، قاهره، (1994م).
39- مدرس افغانی، محمدعلی، مکررات المدرس، نجف، انتشارات علامه، (1970م).
40- مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین علیه‌السلام، تهران، دارالکتب الإسلامیه، (1386ش).
41- شعبانی، عنایت‌الله و عمادی، نفیسه و دفتری، فاطمه، «تحلیل چهار ترجمه انگلیسی از گزیده اشعار بوستان سعدی با استفاده از نظریه کتفورد»، دو فصلنامه پژوهش‌های بین رشته‌ای ادبی، سال سوم، شماره 5، (1400ش).
42- Catford, J.C. (1965). A linguistic theory of translation. Oxford: Oxford University Press.
43- House, J. (1977). A model for translation quality assessment. Tubingen: Gunter Narr.
44- Suzani, S.M. (2018). Applying Catford’s category shifts to the Persian translations of three English romantic poems. Journal of Language and Translation,8(2), 25-37.