اسرار نزع خافض در قرآن (نقد ترجمه‌ها: بررسی موردی پنج آیه از قرآن کریم)

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسنده
دانشیار دانشگاه قرآن و حدیث
چکیده
اسلوب نزع خافض یا حذف حرف جر، از مباحث مهم در حوزه افعال لازم و متعدّی در زبان عربی است و دانشمندان نحو در کتاب‌های نحوی، ابوابی را به این بحث اختصاص داده و اقسام و قواعد آن را بیان داشته‌اند؛ اما آنچه در این میان مغفول واقع شده است، نگاه به این مبحث به عنوان یکی از جلوه‌های اعجاز بیانی قرآن و ظرایف و جنبه‌های بلاغی و تأثیرگذاری این قاعده نحوی در تفسیر و ترجمه آیات و کارکردهای زیبایی‌شناختی معنایی آن است که با توجه به شواهد قرآنی، بسیار کاربردی و دارای اهمیت است. قرآن کریم با به‌کارگیری برخی اسلوب‌های بلاغی ازجمله نزع خافض، به برجسته‌سازی نکات قابل‌توجهی در سیاق می‌پردازد و برای روشن شدن معنا و مفهوم دقیق آیات و درک زیبایی بیان و عظمت معجزه قرآن در بعد بلاغت آن، باید به هر نوع حذف و یا اضافه حروف و حتی حرکات توجه داشت. در این مقاله کوشش شده است به روش تحلیلی – توصیفی، به صورت موردی، با مطالعه پنج نمونه از مواضع اسلوب نزع خافض در قرآن کریم، اثر بلاغی، تفسیری و تأثیر پیام‌های هدایتی این اسلوب در ترجمه و تفسیر آیات، بررسی و کاستی‌های ترجمه‌ها و تفاسیر قرآن تبیین شود و در هر یک از موارد، ترجمه‌ای دقیق و صحیح و در برخی موارد، نوین بر اساس رویکرد تفسیری صحیح ارائه گردد.


کلیدواژه‌ها

موضوعات


منابع
* قرآن کریم با ترجمه‌های انصاریان، آیتی، صفوی، فولادوند، گرمارودی، مشکینی، مکارم، کاویانپور و دیگران.
1. آلوسى، محمود بن عبدالله‏، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی‏، گردآوری شمس‏الدین، سناء بزیع‏؛ شمس‏الدین، ابراهیم‏، تحقیق عبدالبارى عطیه، على‏، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون‏، (1415ق)‏.
2. انصاری، یوسف بن عبدالله، من اسرار النزع الخافض فی القرآن، مجلة جامعة أمّ القری لعلوم الشریعة و اللغة العربیة و آدابها، ج16، العدد 28، (1424ق).
3. ابراهیم برکات، ابراهیم ‏، النحو العربی‏، قاهره- مصر: دار النشر للجامعات‏، (بی‌تا).
4. ابن بابویه، محمد بن على، الأمالی( للصدوق)، چ 6‏، تهران: کتابچى، (1376ش‏).
5. ______________‏، عیون أخبار الرضا علیه السلام، تحقیق و تصحیح لاجوردى، مهدى‏، تهران: نشر جهان، (1378ق)‏.
6. ابن درید، محمد بن حسن‏، جمهرة اللغة، بیروت: دار العلم للملایین، (1988م).
7. ابن‏عاشور، محمد طاهر، تفسیر التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن عاشور، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی‏، (1420ق).
8. ابن فارس، احمد بن فارس‏، معجم مقاییس اللغة، تصحیح و تحقیق هارون، عبدالسلام محمد، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، (1404ق).‏
9. ابن هشام، عبد الله بن یوسف‏، أوضح المسالک إلى ألفیة ابن مالک‏، تحقیق عبدالحمید، محمد محیى الدین‏، بیروت: المکتبة العصریة، (بی‌تا).
10. ابوحیان، محمد بن یوسف‏، البحر المحیط فى التفسیر، تحقیق جمیل، صدقى محمد، بیروت: دار الفکر، (1420ق)‏.
11. ابوالسعود، محمد بن محمد، تفسیر ابى السعود( ارشاد العقل السلیم الى مزایا القرآن الکریم)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏، (1983م‏).
12. بحرانى، هاشم بن سلیمان‏، البرهان فی تفسیر القرآن‏، قم: موسسة البعثة، قسم الدراسات الإسلامیة، (1415ق)‏.
13. بقاعى، ابراهیم بن عمر، نظم الدرر فى تناسب الآیات و السور، تحقیق مهدى، عبدالرزاق غالب‏، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، (1427ق‏).
14. جوادی آملی، عبدالله، تسنیم (تفسیر)، تحقیق واعظی محمدی، حسن، قم: اسراء، (1389ش).
15. جوادی آملی، عبدالله، تفسیر آیت الله جوادی آملی (جلسات تفسیر و اخلاق)، قابل دستیابی در پایگاه اطلاع رسانی بنیاد بین المللی علوم وحیانی اسراء.
16. الخضری، محمد الأمین، من اسرار حروف الجر فی الذکر الحکیم، قاهره: مکتبة وهبة، (1409ق).
17. درویش، محى‏الدین‏، اعراب القرآن الکریم و بیانه‏، چ 4، سوریه – حمص: الارشاد، (1415ق‏).
18. راغب اصفهانى، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن‏، بیروت: دار القلم‏، (1412ق).
19. زمخشرى، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل‏، تصحیح حسین احمد، مصطفى‏، چ 3، بیروت: دار الکتاب العربی، (1407ق)‏.
20. سحّاب، فکتور، ایلاف قریش، رحلة الشتاء و الصیف، بیروت: کومبیو نشر و المرکز الثقافى العربى، (1992م).
21. سمین، احمد بن یوسف‏، الدر المصون فى علوم الکتاب المکنون‏، تحقیق صیره، احمد محمد، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون‏، (1414ق)‏.
22. شیخ‏زاده، محمد بن مصطفى، حاشیه محیى الدین شیخ زاده على تفسیر القاضى البیضاوى‏، تصحیح شاهین، محمد عبد القادر، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، (1419ق‏).
23. صافى، محمود، الجدول فی إعراب القرآن و صرفه و بیانه مع فوائد نحویة هامة، چ 4، سوریه- دمشق: دار الرشید، (1418ق)‏.
24. طباطبایى، محمدحسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن‏، چ 2، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، (1390ق)‏.
25. طوسى، محمد بن حسن‏، التبیان فی تفسیر القرآن‏، تصحیح عاملى، احمد حبیب‏، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏، (بی‌تا).
26. عروسى حویزى، عبد على بن جمعه، تفسیر نور الثقلین‏، تحقیق: سید هاشم رسولى محلاتى‏، چ 4، قم‏: انتشارات اسماعیلیان‏، (1415ق).
27. على، جواد، المفصّل فى تاریخ العرب قبل الاسلام، بغداد: مکتبة النهضة، (1980م).
28. العلى، صالح احمد، محاضرات فى تاریخ العرب، بغداد: مطبعة الارشاد، (1968م).
29. قمى، على بن ابراهیم‏، تفسیر القمی‏، تحقیق موسوى جزایرى، طیب‏، چ 3، قم: دار الکتاب، (1363ش)‏.
30. مبرد، محمد بن یزید، المقتضب‏، مراجعه: یعقوب، امیل‏، تحقیق حمد، حسن‏، بیروت: دار الکتب العلمیة، (بی‌تا).
31. مدنى، علی خان بن احمد، الحدائق الندیة فی شرح الفوائد الصمدیة، تصحیح و تحقیق سجادى، ابو الفضل‏، قم: ذوی القربى‏، (بی‌تا).
32. مراغى، احمد مصطفى‏، تفسیر المراغى‏، بیروت: دار الفکر، (بی‌تا).
33. مصطفوى، حسن‏، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‏، (1368ش‏).