نقد و بررسی ترجمه مسند معرفه در قرآن کریم (با تکیه بر اسماء حسنی معرفه به «ال» جنس)

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسنده
دانشگاه لرستان
چکیده
مسند معرفه یکی از بسترهای ایجاد قصر در زبان عربی است. این روش در قرآن کریم در آیات بسیاری برای بیان مفهوم قصر به­کار رفته­است. یکی از مصداق­های مسند معرفه در قرآن عباراتی هستند که در آن‌ها اسماءحسنی به عنوان خبر معرفه به «ال» جنس و غالباً در انتهای آیات آمده­ و در برخی آیات نیز با ادات تأکید و ضمیرفصل هم­نشین شده­اند. پژوهش حاضر به روش تحلیل محتوای کیفی و کمّی و با استقراء تام، ترجمه این عبارات را در 50 ترجمه قرآن بررسی نموده و به مهمترین اشکالات مترجمان در برگردان مفهوم قصر مستفاد از خبر معرفه به «ال» جنس پرداخته ­است. نتایج نشان می­دهد که مهم­ترین اشکالات مترجمان عبارتند از: برابرانگاری خبر معرفه و نکره، ترجمه اسماءحسنی معرفه به صورت نکره، عدم دقت به بیش از یک مسند معرفه در یک آیه، عدم توجه به ترجمه چند قصر به شیوه­های گوناگون در یک آیه، عدم تمایل به داشتن رویه یکسان در ساختارهای مشابه، عدم­دقت در ساخت نحوی زبان مبدأ، تردید در وجود قصر در ساختار آیه، عدم­ارائه برابرنهادهای معمول، گرایش به ترجمه تحت­اللفظی در ساختارهای دارای بیش از یک قصر و تأکید، غفلت از هم­نشینی اسماءحسنی معرفه با سایر ادات تأکید. همچنین بیشترین میزان دقت در آیات پیش­فرض مقاله در ترجمه «مرکز فرهنگ و معارف قرآن»، «صفارزاده» و «بلاغی» ملاحظه شد. علاوه­ براین تفاوت معناداری میان ترجمه­های کهن و معاصر و نیز میان سبک­های مختلف ترجمه قرآن در بازتاب یا عدم بازتاب مفهوم قصر ملاحظه نگردید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آق‌اولی، حسام العلماء، دُرر الأدب، چ3، قم: هجرت، (1373ش).
ابن‌ انباری، عبدالرحمن‌بن‌محمد، البیان فی غریب اعراب القرآن‌، قم: موسسه دارالهجره، (1362ش).
ابن‌ حموش، مکی، مشکل اعراب القرآن‌، مصحح: یاسین محمدسواس، ط3، بیروت: دارالیمامه، (1423ق).
ابن‌ عاشور، محمدطاهر، تفسیر التحریر والتنویر، ط1، بیروت: مؤسسه التاریخ العربی‌، (1420ق).
ابن‌ منظور، محمدبن مکرم، لسان العرب، قاهره: دارالمعارف، (بی‌تا).
ابن‌هشام، عبدالله‌بن‌یوسف‌، مغنی‌اللبیب‌عن‌کتب‌الاعاریب، تحقیق محمد‌محی‌الدین عبدالحمید، بیروت: المکتبه‌العصریه، (1425ق).
ابوحیان‌الأندلسی، محمدبن‌یوسف، البحر المحیط فی التفسیر، محقق: صدقی محمدجمیل، ط1، بیروت: دارالفکر، (1420ق).
احمدی‌گیوی، حسن، انوری، حسن، دستور زبان فارسی1، چ 27، تهران: انتشارات فاطمی، (1384ش).
بهرام‌پور، ابوالفضل، ترجمه قرآن کریم، تهران: امیدوار، (1386ش).
تفتازانی، سعدالدین، مختصر المعانی، چ 8، تهران: دارالفکر(1383ش)
جرجانی، عبدالقاهر، دلائل‌الإعجاز فی علم‌المعانی‌، بیروت: دارالکتب العلمیه، (بی‌تا).
جواهری، محمدحسن، روش‌شناسی ترجمه قرآن کریم، چ4، تهران: پژوهشگاه حوزه و اندیشه، (1395ش).
حدادعادل، غلامعلی، ترجمه قرآن کریم، مشهد: انتشارات آستان‌قدس رضوی، (1390ش).
خرمشاهی، بهاء‌الدین، ترجمه قرآن کریم، تهران: دوستان، (1384ش).
درویش، محیی‌الدین، إعراب القرآن و بیانه، ط3، حمص (سوریه): دارالإرشاد، (1412ق).
رجایی، محمدخلیل، معالم‌البلاغه، چ2، شیراز: انتشارات دانشگاه پهلوی، (1353ش).
زمانی، کریم، ترجمه روشنگر قرآن کریم، تهران: نامک، (1391ش).
زمخشری، محمود‌بن‌عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل وعیون الأقاویل فی وجوه التأویل‌، بتصحیح مصطفی حسین احمد، ط3، بیروت: دارالکتاب العربی‌، (1407ق).
سبکی، علی‌بن‌عبدالکافی، عروس‌الأفراح فی شرح تلخیص المفتاح، بیروت: المکتبه العصریه، (بی‌تا).
سعدی، عبدالرحمن‌بن‌ناصر، قواعد الحسان لتفسیر القرآن، ط1، ریاض: مکتبهالرشد للنشر و التوزیع، (1420ق).
سکاکی، یوسف‌بن‌ابی‌بکر،‌ مفتاح العلوم، ط2، بیروت: دارالکتب العلمیه، (1407ق).
سیدطنطاوی، محمد، معجم إعراب الفاظ القرآن الکریم، ط2، قم: دارالفقه للطباعه والنشر، (1384ش).
شریعت، محمدجواد، دستور زبان فارسی، چ7، تهران:اساطیر، (1375ش)
شریف لاهیجی، محمدبن‌علی،‌ تفسیر شریف لاهیجی‌، به تصحیح جلال‌الدین محدث، تهران: دفتر نشر داد، (1373ش).
شمیسا، سیروس، معانی، چ4، تهران: میترا، (1394ش).
صافی، محمود، الجدول فی إعراب القرآن و صرفه و بیانه مع فوائد نحویه هامه، ط4، دمشق: دار الرشید، (1418ق).
صالح‌السامرائی، فاضل، لمسات بیانیه فی نصوص من التنزیل، ط3، عمان: دارعمار، (2003م).
ـــــــــــــــــــــ، معانی النحو، بیروت: دارإحیاءالتراث العربی (1428ق).
صفارزاده، طاهره، ترجمه قرآن، چ2، تهران: مؤسسه فرهنگی جهان رایانه کوثر، (1380ش).
طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان‌، ترجمه محمدباقر موسوی، چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامی‌ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، (1374ش).
طبرسی، فضل‌بن‌حسن‌، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، چ3، تهران: ناصرخسرو، (1372ش).‌
طبیبیان، سید حمید، برابرهای دستوری در عربی و فارسی، چ1، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، (1387ش)
ـــــــــــــــــ، برابرهای علوم بلاغت در فارسی و عربی، چ3، تهران: امیر کبیر، (1398ش).
عبدالفتاح فیود، بسیونی، علم المعانی، القاهره: مؤسسه المختار للنشر والتوزیع، (2015م).
عکبری، عبدالله بن حسین‌، التبیان فی إعراب القرآن‌، ط1، ریاض: بیت الأفکار الدولیه (1419ق).
علوان، عبدالله‌بن‌ناصح، اعراب القرآن الکریم، ط1، طنطا: دارالصحابه للتراث، (1427م).
غلامحسین‌زاده، غلامحسین، راهنمای ویرایش، چ2، تهران: سمت، (1384).
فخررازی، محمد‌بن‌عمر، نهایه‌الإیجاز، به تحقیق نصرالله حاجی مفتی اوغلی، بیروت: دارصادر، (2004م).
ــــــــــــــــــــــ، التفسیر الکبیر(مفاتیح‌الغیب)، ط3، بیروت: دارإحیاء التراث العربی‌، (1420ق).
فرشیدورد، خسرو، درباره ادبیات و نقد ادبی، چ4، تهران: امیرکبیر، (1382ش).
قرائتی، محسن،‌ تفسیر نور، چ1، تهران: مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن‌، (1388ش).
کرباسی، محمدجعفر، اعراب القرآن، ط 1، بیروت: دار و مکتبه الهلال، (1422ق).
کزازی، میرجلا‌ل‌الدین، معانی؛ زیباشناسی سخن پارسی، چ6، تهران: کتاب ماه، (1385ش).
مجتبوی، سیدجلال‌الدین، ترجمه قرآن حکیم، تهران: انتشارات حکمت، (1372).
محسنی، علی‌اکبر، «مضامین اسلوب قصر در نهج البلاغه»، فصلنامه لسان مبین، س3، ش6، 168-191،
(1390ش).
معروف، یحیی، فن ترجمه، چ5، تهران: سمت، (1384ش).
مکارم‌شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن کریم، مشهد: آستان قدس رضوی، (1390ش).
نحاس، احمد بن محمد، اعراب القرآن، ط1، بیروت: دار الکتب العلمیه، (1421ق).
وحیدیان‌کامیار،تقی، دستور زبان فارسی 1، چ3، تهران: سمت، (1381ش).
همایی، ماهدخت بانو، یادداشتهای استاد علامه جلال‌الدین همایی درباره معانی و بیان، چ2،تهران: هما، (1373)
نرم‌افزار جامع‌التفاسیر نور، نسخه 3، قم: مرکز کامپیوتری علوم اسلامی