بررسی "وَ لَمّا سُقِطَ فِی اَیدیهِم" در تفاسیر قرآن، ادبیات عربی و ترجمه‌های پارسیِ قرآن

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسنده
دانشگاه اصفهان
چکیده
تعبیر ﴿وَلمَّا سُقِطَ فیِ أَیْدِیهِم(اعراف/149) از جمله تعابیری است که مورد توجه قرآن‌پژوهان و ادیبان قرار گرفته است، از آنجا که در آثار برجای‌مانده پیش از قرآن، چنین تعبیری یافت نمی‌شود، در تحلیل ادبی و معنای مراد از آن اختلاف روی داده است. عموم پژوهشگران پس از توضیح مفردات این تعبیر، سعی کرده‌اند میان معنایِ ظاهری واژگان آن و معنایِ مقصود از آن، ارتباطی تصویر کنند. پژوهش حاضر سعی نموده با استفاده از روش توصیفی تحلیلی به تبیین ابعاد مختلف این تعبیر بپردازد. نتیجه این تلاش، سیزده دیدگاه گوناگون در تحلیل ادبی- بلاغی آن است که در چهار دسته قرار می‌گیرند: بیشتر پژوهندگان این تعبیر را کنایه یا استعاره از پشیمانی دانسته‌اند. برخی آن را به معنای تباهی، از کار افتادن و بی‌ارزش‌شدن تلاش آدمی و دستاوردهایش می‌دانند. گروه سوم، این تعبیر را به معنایِ ناتوانی کامل می‌شمرند. برخی قرآن‌پژوهان بر آن هستند که "سُقِطَ فی یده" به معنای مواجه شدن با امر ناگهانی، ناپسند وترسناک است، و پشیمانی، ناتوانی، و تباهی ممکن است در پیِ چنین مواجهه‌ای‌ روی دهد. دقت در قرائن موجود در آیه 149 اعراف، بررسی فراگیرِ سخنان مفسّران، و جستجو در کاربست‌های این تعبیر در آثار ادبی، تاریخی و حدیثی، دیدگاه چهارم را تقویت می‌کند. مترجمان قرآن کریم برای بازگردان این تعبیر راه‌های مختلفی را در پی گرفتند؛ و در نهایت برای ترجمه فارسی آن، عبارت"و چون ناگاه با ناشناخته‌ ناگواری روبرو شدند" پیشنهاد می ‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


1. قرآن کریم
2. ابن إسحاق، محمد بن إسحاق بن یسار. السّیَر و المغازی. دار الفکر بیروت. 1398ق.
3. ابوحیان، محمد بن‌یوسف. البحر المحیط. بیروت، دارالفکر، 1420ق.
4. ابن‏جزّى، محمد بن احمد. التسهیل لعلوم التنزیل‏. دار الأرقم، بیروت‏. 1416 ق‏.
5. ابن سعد، محمد، الطبقات الکبرى، دار الفکر، بیروت،. 1420 ق.
6. ابن‌عاشور، محمدطاهر. التحریر والتنویر، بیروت، موسسه التاریخ العربی، 1420ق.
7. ابن عساکر، علی بن حسن. تاریخ دمشق. دار الفکر. 1415ق.
8. ابن‌عطیه، عبدالحق. المحرَّر الوجیز. بیروت، دارالکتب العلمیه، 1422ق.
9. ابن‌فارس، احمد. معجم مقاییس اللغة. قم، الاعلام الاسلامی، 1404ق.
10. ابن قتیبة، عبد الله بن مسلم دینوری. الإمامة والسیاسة. دار الکتب العلمیة، بیروت. 1418ق.
11. ابن‌کرامة، محسن بن‌محمد بیهقی. التهذیب فی التفسیر. دارالکتب اللبنانی، بیروت، 1439ق.
12.ابن‌منظور، محمد بن‌مکرم. لسان العرب. بیروت، دارصادر، 1414ق.
13. ابوزهره، محمد . زُهرة التفاسیر. دار الفکر، بیروت‏، بى‌تا.
14. بقاعى، ابراهیم بن‌عمر. نظم الدرر فى تناسب الآیات والسور. بیروت: دارالکتب العلمیة. 1427ق.
15. جبران، جبران خلیل. دیوان شعر. المطبعة المعربة. بیروت. 2009م.
16. جبل، محمد حسن. المعجم الاشتقاقی الموصل لألفاظ القرآن الکریم. قاهرة: مکتبة الآداب. 2010م.
17. خضری، محمدامین. من أسرار حروف الجرّ فی الذکر الحکیم. قاهرة: مکتبة وهبة. 1409ق.
18. دارقطنی، أبو الحسن علی. سنن الدارقطنی. مؤسسة الرسالة، بیروت، 1424ق.
19. درویش، محیی‌الدین. إعراب القرآن وبیانه. دمشق، دار الیمامة. 1415ق.
20. رازى، ابوالفتوح حسین بن‌على‏. روض الجنان و روح الجنان. آستان قدس رضوى، مشهد. 1408ق.
21. رازی، فخرالدین محمدبن‌عمر. مفاتیح الغیب (تفسیر کبیر). لبنان، داراحیاء التراث، 1420ق.
22. رشیدرضا، محمد. المنار. بیروت، دارالمعرفه، 1414ق
23. زبیدی، محمد بن‌محمد. تاج العروس. بیروت، دارالفکر، 1414ق
24. زجّاج، أبو إسحاق إبراهیم بن السری. معانی القرآن و إعرابه. تحقیق شلبی، المکتبة العصریة بیروت. 1973م.
25. زمخشری، ابوالقاسم محمود. الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل. بیروت، دارالکتب العربی، 1407ق.
26. زید الشهید. زید بن‌على بن‌الحسین علیهم‌السلام. تفسیر غریب القرآن‏. بیروت: الدار العالمیه. 1412ق.
27. سمرقندى، نصر بن‌محمد. بحر العلوم‏. بیروت: دارالفکر. 1416ق.
28. سمین، احمد بن‌یوسف. الدرّ المصون فى علوم الکتاب المکنون‏. بیروت، دار الکتب العلمیة، 1414ق.
29.سیدرضی، محمد بن‌حسین موسوی. نهج البلاغة. محقق: صبحی‏ صالح. قم: هجرت‏.1414ق.
30. سید قطب، ابراهیم شاربی. فی ظلال القرآن. بیروت، دار الشروق. 1408ق.
31. سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن. المزهر فی علم اللغة. دار الکتب العلمیة، بیروت. 1418ق.
32. شیرازی، سیدمحمد حسینى. تقریب القرآن الی الاذهان، بیروت، دار الوفاء، 1400ق.
33. طباطبایی، سیدمحمدحسین. المیزان فی تفسیر القرآن. لبنان، موسسه الاعلمی، 1390ق.
34. طبرسی، فضل بن‌حسن. الجوامع الجامع. قم، مرکز مدیریت حوزه قم، 1412ق.
35. طبری، محمدبن جریر. جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت، دارالمعرفة، 1412ق.
36. طبری، محمد بن جریر. تاریخ الرسل والملوک (تاریخ طبرى). دار التراث بیروت. 1387ق.
37. طوسی، محمد بن‌حسن. التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت، داراحیاء التراث، بی‌تا.
38. فرّاء، یحیى بن زیاد. معانى القرآن. قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب‏. 1400ق.
39. قمى، على بن ابراهیم، تفسیر القمى، موسسه الاعلمى، بیروت، 1412ق.
40. کلینی، محمد بن‌یعقوب، الکافی. انتشارات اسلامیة، تهران. 1362ش.
41. متقی هندی، علی بن حسام الدین. کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال. مؤسسة الرسالة. 1401ق.
42. مقاتل بن‌سلیمان‏ بلخی. تفسیر مقاتل. بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.1423ق.
43. منتظرى، حسینعلى. نهایة الاصول (تقریر درس خارج اصول آیة الله بروجردی)، نشر تفکر، تهران، 1373ش.
44. میدانى، عبدالرحمن حسن حبنکة‏. معارج التفکر و دقائق التدبر. دار القلم‏، دمشق‏. 1408ق.
45. نیشابورى، محمود بن ابوالحسن. وضح البرهان فى مشکلات القرآن‏. بیروت، دار القلم‏.1410ق.
46. واحدی، علی بن أحمد نیشابوری. الوسیط فی تفسیر القرآن المجید. دار الکتب العلمیة، بیروت 1415.
47. واقدى، محمد بن‌عمر. المغازی. دار الأعلمی، بیروت، 1409ق.
* نرم‌افزار جامع تفاسیر نور نسخه 3.
* تارنمای quran.inoor.ir