معرفی و بررسی ترجمه‌ای ناشناخته از کتاب الشمائل المحمدیه اثر ترمذی

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
دانشگاه زنجان
چکیده
ممنوعیت دینی شمایل‌نگاری باعث شد مسلمانان برای نمایش چهره بزرگان دینی، کتاب‌های احادیثی در توصیف ویژگی‌های ظاهری مقدسان دین به‌ویژه پیامبراسلام (ص) تدوین کنند. ترمذی (صاحب یکی از صحاح سته اهل سنت) مؤلف یکی از نخستین و جریان‌سازترین این کتاب­ها است. کتاب وی، مشهور به «الشمائل المحمدیه»، در 56 باب به احادیثی اختصاص دارد که در آن ویژگی‌های جسمانی پیامبر (ص) توصیف شده ‌است. با وجود جریان‌سازی کتاب الشمائل در شمایل‌نگاری اسلامی، تنها یک ترجمه فارسی از آن، در روزگار معاصر به قلم مهدوی دامغانی منتشر شده‌است، درحالی‌که نسخه خطی ترجمه­ای منظوم از این کتاب با نام «نظم‌الشمائل»، متعلق به قرن دهم در کتابخانه مجلس شورای اسلامی موجود است. در مقاله حاضر با روش توصیفی- تحلیلی، ضمن معرفی این تک‌نسخه، بیان ویژگی­های زبانی و ادبی آن و میزان وفاداری­اش به متن عربی،­ نشان داده­ایم سراینده منظومه (حافظ هروی) ابتدا الشمائل‌ را با عنوان نثر‌الخصائل به فارسی ترجمه و سپس ترجمه منثورش را منظوم کرده‌است. ترجمه 4500 بیتی‌ وی در قالب مثنوی و در بحر خفیف مسدس مخبون محذوف (فاعلاتن مفاعلن فَعلن) است و جز در بخش‌های آغازین، بهره چندانی از عناصر شاعرانگی ندارد و باید آن را نظمی موزون و مقفّی شمرد تا شعری خیال‌انگیز. از مقایسه این نسخه با اصل عربی دریافتیم شاعر فارسی‌گو در آغاز هر باب با حذف سلسله راویان و اضافه کردن افزوده‌ای با عنوان «فائده»، توانسته ‌است در مجموع ، به صورت ماهرانه و باوفاداری به متن عربی، احادیث را گاه در یک، دو، سه و گاه در چند بیت به شعر فارسی درآورد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اسماعیل پاشا (1378 ق). ایضاح المکنون فی شرح الظنون. بیروت: دار إحیاء التراث العربی
انجمن دایره المعارف افغانستان (1348ق). دایره المعارف افغانستان. کابل: مطبعه دولتی کابل
ترمذی، ابوعیسی (1412). الشمائل المحمدیه. بیروت: دار إحیاء التراث العربی
حاجی خلیفه (1378 ش). کشف الظنون. ج 1. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
حافظ هروی، محمدحسین بن‌محمد. نظم‌الشمایل، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، شماره 18240، بدون کاتب، تملک به تاریخ 1231
خیامپور، عبدالرسول (1368). فرهنگ سخنوران . تهران: انتشارات طلایه.
درایتی، مصطفی (1390). فهرستگان (نسخه‌های خطی ایران- فنخا)، ج 33. تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران.
-----------(1389). دنا (فهرست دستنوشت‌های ایران). تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. ص 732 جلد 10
دهخدا، علی اکبر (1359). لغت‌نامه . تهران: موسسه لغت‌نامه دهخدا.
قمی (1366). سیمای پیامبر خدا (ص) یا ترجمه مختصر شمایل المحمدیه. تهران: در راه حق
محمدی، رمضان (1381). «شمایل‌شناسی رسول خدا(ص). جمال آفتاب». ماه کتاب جغرافیا و تاریخ. ش61 و 62. صص 162 تا 169.
مهدوی دامغانی، محمود (1383). شمائل النبی. تهران: نی
نصیری، محمدرضا (1384). اثرآفرینان (زندگینامه نام‌آوران فرهنگی ایران؛ از آغاز تا سال 1300 هجری شمسی). تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی