واکاوی معنا و ترجمه‌ مفاهیم مقاومت‌سازِ قرآن کریم (مطالعه‌ موردی: واژگان «رکون»، «انبذ»، «اشداء» و «غلظت»)

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 دانشگاه تربیت مدرس
2 دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه تربیت مدرس تهران
3 پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم
چکیده
در منطق قرآن کریم، یگانه راهبرد مؤمنان در مواجهه‌ با دشمنان، «مقاومت» ذکرشده که دارای ابعاد مختلفی است. آراء لغویان، مفسران و حتی ترجمه‌ مترجمان درباره‌ی برخی ازاین‌گونه‌ها (مشخصاً «لا ترکنوا الی» در آیه‌ 113 سوره‌ هود، «انبذ الی» در آیه‌ 58 سوره انفال، «اشداء» در آیه 29 سوره‌ فتح و «غلظه» در آیه 123 سوره برائت) مختلف و متعدد است. مقاله حاضر درصدد است با روش توصیفی-تحلیلی در ارزیابی داده‌ها، ابتدا مفهوم این واژگان را بر اساس آراء لغویان و مفسران احصاء نموده، سپس با تحلیل و واکاوی، معنایی جامع و دقیق از آن‌ها ارائه دهد. درنهایت بر اساس دستاورد حاصل شده، ترجمه‌های فارسی معاصر (مشخصاً انصاریان، فولادوند، مکارم، مشکینی، صفوی، رضائی، معزی، مصباح‌زاده، خرمشاهی، حدادعادل و یزدی) نیز ارزیابی شود. نتایج جستار حاضر حاکی از آن است که برای فهم معنای دقیق این واژگانِ راهبردی، توجه به قرینه سیاق و همراهی آن‌ها با دیگر واژگان، مهم‌ترین نقش را ایفا می‌کند؛ امری که برخی از لغویان، مفسران و مترجمان نسبت بدان بی‌توجه بوده‌اند. درهرحال، مشکینی و صفوی در انتقال معانی درست این واژگان از باقی مترجمان مناسب‌تر عمل نموده‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


* قرآن‌کریم.
1- آلوسی، محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، محقق: عبدالباری، بیروت: دارالکتب العلمیّة، (1415ق).
2- ابن‌اثیر جزری، مبارک، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، (1367ش).
3- ‌ابن‌سلیمان‏، مقاتل، تفسیر مقاتل بن سلیمان‏، محقق: عبدالله محمود شحاته، چاپ اول، بیروت:‏ دار إحیاء التراث العربی، (1423ق).
4- ابن‌فارس، احمد، معجم مقاییس اللّغة، محقق: محمّد عبدالسّلام هارون، قم: مکتب الأعلام الإسلامی، (1404ق).
5- ابن‌منظور، محمّدبن مکرّم، لسان العرب، بیروت: دار صادر، (1414ق).
6- افتخاری، اصغر، مقاومت در اسلام، نظریه و الگو، تهران: مؤسسه‌ی مطالعات اندیشه‌سازان نور، (1399ش).
7- انصاریان، حسین، ترجمه قرآن مجید، قم: اسوه، (1398ش).
8- بیضاوى، عبدالله‌، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، محقق: محمد عبدالرحمن مرعشلى، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، (1418ق).
9- حداد عادل، غلامعلی، ترجمه قرآن کریم، مشهد: آستان قدس رضوی، (1390ش).
10- حسینی‌‌زبیدی، محمّدمرتضی، تاج العروس، محقق: علی شیری، بیروت: دارالفکر، (1414ق).
11- جبل، محمدحسن حسن، المعجم الإشتقاقی الموصل لألفاظ القرآن الکریم، قاهره: مکتبة الآداب، (2010م).
12- جصاص، احمدبن‌علی، احکام القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی، (1405ق).
13- جوادی‌آملی، عبدالله، محقق: حسین شفیعی و عطاءالله میرزاده، قم: انتشارات اسراء، (1394ش).
14- خامنه‌ای، سیدعلی، بیانات در دیدارهای مختلفِ مردمی، موجود در درگاه http://farsi.khamenei.ir.
15- _____________، بیان قرآن : تفسیر سوره‌ی برائت، تهران: انتشارات انقلاب اسلامی، (1396ش).
16- خرمشاهی، بهاءالدین، ترجمه قرآن، تهران: نشر جامی، (1375ش).
17- دهخدا، علی اکبر، لغتنامه دهخدا، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، (بی-تا).
18- راغب‌ اصفهانی، حسین بن محمّد، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت: دارالقلم، (1412ق).
19- رضا، محمدرشید، تفسیر المنار، بیروت: دار المعرفة، (1414ق).
20- رضایی‌اصفهانی، محمّدعلی و همکاران، ترجمه قرآن، قم: مؤسّسة تحقیقاتی فرهنگی دارالذّکر، (1383ش).
21- روحی‌برندق، کاووس، علی حاجی‌خانی، محسن فریادرس، «ارزیابی ترجمه‌های فارسی معاصر قرآن‌کریم؛ مشتمل بر ماده حشر». مجله پژوهش‌های ترجمه در زبان عربی، دوره 6، شماره 12، صص144-119، (1394ش).
22- زمخشری، محمود، الکشّاف عن حقائق غوامض التّنزیل، بیروت: دارالکتاب العربی، (1407ق).
23- صادقى‌تهرانى، محمد، الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن و السنه، قم: فرهنگ اسلامى، (1406ق).
24- صدر، محمدباقر، بارقه‌ها، مترجم: امید موذنى، قم: دار الصدر، 1393ش).
25- صفوی، محمدرضا، ترجمه قرآن، قم: آبنوس، (1388ش).
26- طباطبائی، محمّدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: انتشارات جامعه مدرّسین حوزه علمیّه قم، (1390ش).
27- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، تهران: انتشارات ناصرخسرو، (1372ش).
28- طبری، ابوجعفر، جامع البیان فی تفسیرالقرآن، بیروت: دارالمعرفة، (1412ق).
29- طریحی، فخرالدّین، مجمع البحرین، محقق: احمد حسینی ‌اشکوری، تهران: مرتضوی، (1375ش).
30- طوسی، محمّد، التّبیان فی تفسیر القرآن، محقق: احمد قصیر عاملی، بیروت: دار إحیاء التّراث العربی، (بی‌تا).
31- عمید، حسن، فرهنگ فارسی، ویراستار: عزیزالله علیزاده، تهران: راه رشد، (1389ش).
32- فخررازی، ابوعبدالله. مفاتیح الغیب، بیروت: دار إحیاء التّراث العربی، (1420ق).
33- فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین. قم: نشر هجرت، (1409ق).
34- فریادرس، محسن، علی حاجی‌خانی و محمدصادق یوسفی‌مقدم، راهبردهای جهانی‌سازی اسلام با تأکید بر آیه 123 سوره برائت، مجله کتاب قیّم، دوره 11، شماره 25، صفحه 27-45، (1400ش).
35- فضل‌الله، محمّدحسین، تفسیر مِن وَحی القرآن، بیروت: دار الطّباعة والنّشر، (1419ق).
36- فولادوند، محمّدمهدی، ترجمه قرآن، محقق: هیئت علمی دار القرآن الکریم (دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی). تهران: دار القرآن الکریم (دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی)، (1415ق).
37- فیّومی، احمدبن محمّد، المصباح المنیر. قم: مؤسّسة دارالهجرة، (1414ق).
38- قاسمی، جمال‏الدین،‏ تفسیر القاسمی المسمى محاسن التأویل‏، بیروت: دار الکتب العلمیة، (1418ق).
39- قرطبی، محمّد، الجامع الأحکام القرآن. تهران: انتشارات ناصرخسرو، (1364ش).
40- قطب، سید، فى ظلال القرآن‏، بیروت - قاهره: ‏دار الشروق، (1412ق).
41- مدرسی، محمدتقى، من هدى القرآن‏، تهران: دار محبی الحسین‏، 1419ق).
42- مشکینی، علی، ترجمه قرآن، قم: الهادی، (1381ش).
43- مصباح‌زاده، عبّاس، ترجمه قرآن، تهران: سازمان انتشارات بدرقه جاویدان، (1380ش).
44- مصباح‌‌یزدی، محمدتقی، چکیده‌ای از اندیشه‌های بنیادین اسلامی، مترجم و مدون: حسینعلی عربی - محمدمهدی نادری‌قمی، قم: انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینی ، (1391ش).
45- مصطفوی، حسن، التّحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، (1368).
46- معزّی، محمّدکاظم، ترجمه قرآن، قم: انتشارات اسوه، (1372ش).
47- معین، محمد، فرهنگ فارسی، تهران: آدنا: راه نو، (1381ش).
48- مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف‏، قم: دار الکتاب الإسلامی، (1412ق‏).
49- مکارم‌‌‌شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران‏: دارالکتب الإسلامیة، (1371ش).
50- ــــــــــــــــــــ، ترجمه قرآن، قم: دار القرآن الکریم (دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی)، (1373ش).