قلب نحوی ضمایر در قرآن‌کریم و تغییر ساختار نشاندار آن در فرآیند ترجمه

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسنده
دانشگاه اصفهان
چکیده
قلب نحوی در زبان‌شناسی فرآیندی است که در پی آن سازه‌های مختلف جمله به دلیل عوامل گفتمانی و معنایی از جایگاه بی‌نشان خود حرکت کرده و با تغییر جایگاه، موجب تغییر توزیع اطلاع در کلام و نشانداری و برجسته‌سازی عناصر زبانی می‌شود. قلب نحوی، ابزاری نحوی برای نشان‌دادن تأکید کلام است. در قرآن‌کریم روابط بین‌سازه‌ای و ترتیب و چگونگی چینش سازه‌های زبانی و تغییر آرایش آن بر اثر فرایند قلب نحوی تأثیر بسزایی در کارکردهای نقشی کلام دارد. با توجه به این که قلب نحوی در هر زبانی تابع محدودیت‌ها و ویژگی‌های نحوی و گفتمانی آن زبان است در این پژوهش سعی بر آن است با تکیه بر روش وصفی- تحلیلی، تحولات معنایی حاصل از قلب نحوی ضمایر در قرآن کریم با توجه به ویژگی‌های ساختاری زبان عربی بررسی شود، سپس چگونگی انتقال آن به مخاطب فارسی‌زبان مورد واکاوی قرار گیرد. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که با توجه به تفاوت آرایش سازه‌ای و ساخت اطلاعی دو زبان عربی و فارسی، لایه‌های معنایی ضمایر مقلوب و نشاندار قرآن کریم به طور کامل در زبان فارسی، نشان داده نمی‌شود و غالباً این ضمایر در فرآیند ترجمه به ساختی غیر مقلوب و بی‌نشان، برگردان شده یا به ساختی غیرمقلوب و نشاندار، تبدیل و یا از میزان نشانداری آن کاسته می‌شود و بدین‌ترتیب، مخاطب فارسی‌زبان از بخشی از لایه‌های معنایی این ساخت نشاندار، آگاهی نخواهد یافت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم
- ابن‌الاثیر، ضیاء‌الدین (1995م). المثل السائر فی أدب الکاتب والشاعر. بیروت: المکتبه العصریه.
- افخمی، علی؛ غلامرضا دین‌محمدی (1383). «ترتیب واژگانی جمله در زبان عربی بر پایه نظریه حاکمیت و وابستگی». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. ص1-20.
- حسن، عباس (1425هـ)، النحو الوافی. ط 7. 4ج. تهران: ناصرخسرو.
- دبیرمقدم، محمد (1392). پژوهش‌های زبان‌شناختی فارسی (مجموعه مقالات). چ4. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- درزی، علی؛ مژگان هما‌یون‌پور (1389). «کانونی‌سازی در زبان فارسی». زبان و زبان‌شناسی. س6. ش12: 1-20.
- راسخ‌مهند، محمد (1382). «قلب نحوی و زبان فارسی». رساله دکتری. دانشگاه علامه طباطبایی.
- ـــــــــــــ (1384). «بررسی انواع تأکید در زبان فارسی». زبان و زبان‌شناسی. 1 (1): 5-19.
- ـــــــــــــ. (1385). «ارتباط قلب نحوی و تأکید در زبان فارسی». دستور (ضمیمه نامه فرهنگستان). ش2: 34-20.
- ـــــــــــــ (1383). «جایگاه مفعول مستقیم در فارسی». دستور (نامه فرهنگستان). س6. ش4: 56-66.
- راسخ‌مهند، محمد؛ مریم قیاسوند (1393). «بررسی پیکره‌بنیاد تأثیر عوامل نقشی در قلب نحوی کوتاه فارسی». دستور (ضمیمه نامه فرهنگستان). ش10: 163-197.
- زمخشری، محمود‌ بن ‌عمر (1972م). الکشاف عن حقائق التنزیل وعیون الأقاویل فی وجوه التأویل. مصر: مصطفی بابی الحلبی.
- سامرائی، فاضل صالح (2007م). معانی النحو. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
- ـــــــــــــــــ (بی‌تا). التقدیم والتأخیر. بی‌نا: بی‌جا.
- طباطبایی، نازنین (1394). «ترتیب سازه‌های زبان فارسی از دیدگاه کلامی ـ کاربردشناختی». رساله دکتری. دانشگاه علامه طباطبایی.
- طباطبایی، نازنین؛ گلناز مدرسی (1396). «کارکردهای گفتمانی تغییر ترتیب موضوع‌های اصلی جمله در زبان فارسی». زبان‌شناسی تطبیقی. س7. ش13: 85-97.
- گلفام، ارسلان؛ رضا امینی؛ عالیه کردزعفران‌لو؛ فردوس آقا‌گل‌زاده (1389). «بررسی تحولات معنایی و ساخت اطلاع ساخت‌های نشانداری در فرایند ترجمه از انگلیسی به فارسی». جستارهای زبانی. ش1. ص85-114.
- ماهوتیان، شهرزاد (1378). دستور زبان فارسی از دیدگاه رده‌شناسی. ترجمه مهدی سمائی. چ5. تهران: نشر مرکز.
- مدرسی، بهرام (1393). «نقش ضمیر در بازنمایی ساخت اطلاع جمله در زبان فارسی». مجموعه مقالات دانشگاه علامه طباطبائی. ش332: 1143-1160.
- مصلوح، سعد. (2003م). فی البلاغه العربیه والأسلوبیات اللسانیه آفاق جدیده. کویت: مجلس نشر علمی.
- مهاجر, مهران؛ محمد نبوی (1393). به سوی زبان‌شناسی شعر. تهران: آگه.
منابع انگلیسی
- Halliday, M.A.K.& Hasan, R. (1976), Cohesion in English, London: Longman.
- Karimi, S (2005). A Minimalist Approach Scrambling. Berlin: Mouton Gruyter.