خاستگاه لغزش‌های معنایی مترجمان خطبه‌های نهج‌البلاغه در برگردان مشتقات باب استفعال

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 گروه زبان و ادبیات عرب، مرکز تربیت مدرس صدیقه کبری (س)
2 جامعه المصطفی العالمیه، گروه زبان و ادبیات عرب
چکیده
تاکنون ترجمه‌های گوناگونی از نهج‌البلاغه به زبان فارسی انجام گرفته، اما به‌طورکلی به ­دلیل کاستی­هایی که در ترجمه زبان عربی به زبان فارسی وجود دارد، این ترجمه­ها مورد نقد و بررسی بسیاری از ادیبان قرار گرفته‌اند. در پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از معاجم مختلف لغوی، کتب صرفی، نحوی و شروح نهج­البلاغه، چالش‌های پیش روی مترجمان در برگردان مشتقات باب استفعال -که 304 مرتبه در 241 خطبه نهج‌البلاغه استعمال شده- مورد مطالعه قرار گرفت. براین اساس، داده‌های مربوط به نُه مورد از مشتقات باب استفعال از کل خطبه‌های نهج‌البلاغه انتخاب و در پنج برگردان به فارسی نهج‌البلاغه از فیض­الاسلام، دشتی، شهیدی، انصاری و زمانی مورد بررسی و نقد قرار گرفت. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که "تسامح در تشخیص معنای لغوی ماده در برگردان مشتقات باب استفعال" و "مسامحه‌کاری در تشخیص معانی باب استفعال" از مهم‌ترین آسیب‌های پنج ترجمه یادشده است. ازنظر کمّی نیز گزارش آماری عملکرد مترجمان در نمونه‌های مورد بررسی نشان داد که ترجمه‌های فیض­الاسلام، انصاری، شهیدی و دشتی در تشخیص معنای لغوی ماده، کمترین میزان لغزش و تسامح را دارند و با دو لغزش ترجمه‌های موفق در این زمینه هستند. در تشخیص معانی باب استفعال ترجمه شهیدی تنها با دو لغزش، برگردانی موفق­ در این زمینه بوده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


فهرست منابع
* نهج‌البلاغه
الف) کتب فارسی
1. انصاری قمی، محمدعلی، ترجمه نهج‌البلاغه، تهران، انتشارات نوین، (بی‌تا)
2. انصاریان، حسین، ترجمه نهج‌البلاغه، تهران، انتشارات پیام آزاری، (1379ش)
3. ـــــــــــــــ ، ترجمه نهج‌البلاغه، تهران، پیام آزادی، (1421ق)
4. پاکتچی، احمد، ترجمه شناسی قران کریم، تهران، نشر دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، (1392ش)
5. حسینی تهرانی، هاشم، علوم العربیه، قم، اخلاق، (1397ش)
6. دشتی، محمد، ترجمه نهج‌البلاغه امام علی علیه‌السلام، قم، مشهور، (1379ش)
7. دُلیل، ژان، تحلیل کلام: روشی برای ترجمه، اسماعیل فقیه، تهران، رهنما، (1381ش)
8. زمانی، مصطفی، ترجمه نهج‌البلاغه، تهران، موسسه نبوی، (1420ق)
9. شهیدی، سید جعفر، ترجمه نهج‌البلاغه، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، (1378ش)
10. صفوی، محمدرضا، نقد آموزی ترجمه‌های قرآن، قم، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود علیه‌السلام، (1391ش)
11. طالقانی، محمود، پرتوی از قرآن، تهران، اتحاد، (بی‌تا)
12. طیب حسینی، محمود، درآمدی بر دانش مفردات قرآن، تهران، مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران-پژوهش‌های حوزه و دانشگاه، (1394ش)
13. فیض الاسلام، علی‌نقی، ترجمه و شرح نهج‌البلاغه، بی مک، انتشارات فقیه، (1379ش)
14. قلی زاده، حیدر ، مشکل ساختاری ترجمه قرآن کریم، تبریز، موسسه تحقیقاتی علوم اسلامی – انسانی دانشگاه تبریز، (بی‌تا)
15. لطفی پور ساعدی، کاظم، درآمدی بر اصول و روش ترجمه، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، (1392ش)
16. منتظری، حسین‌علی، درس‌هایی از نهج‌البلاغه، تهران، سرایی، (1383ش)
ب) کتب عربی
17. ابن ابی‌الحدید، عزالدین ابو حامد، شرح نهج‌البلاغه، قم، آیت‌الله مرعشی نجفی العامه، (1378ش)
18. ابن اثیر، مبارک بن محمد، النهایه فی غریب الحدیث و الأثر، محقق / مصحح: محمود محمد طناحی،/ طاهر احمد زاوی، قم‌، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، (1367ش)
19. ابن سیده، علی بن اسماعیل‌، المحکم و المحیط الأعظم، محقق / مصحح: هنداوی، عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، (1421ق)
20. ابن عاشور، محمد بن ظاهر، التحریر و التنویر، بی مک، بی‌نا، بی‌تا
21. ‌ابن فارس، احمد بن فارس‌، معجم مقاییس اللغه، محقق / مصحح: هارون، عبدالسلام محمد، قم، مکتب الاعلام الاسلامی‌، (1404ق‌‌)
22. ابن قتیبه، ادب الکتاب، بیروت، دارالجلیل، (2001م)
23. ‌ابن منظور، محمد بن مکرم‌، لسان العرب، بیروت، دار صادرمکان، (1414ق)
24. ازهری، محمد بن احمد، تهذیب اللغه، بیروت، دار جاحیاء التراث العربی‌، (1421ق)
25. استرآبادی، رضی الدین، شرح شافیه بر ابن حاجب، تحقیق نورالحسن و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، (2000م)
26. انصاریان، علی، شرح نهج‌البلاغه المقتطف من بحارالانوار، تهران، موسسه الطباعه و النشروزاره الثقافه و الارشاد الاسلامی، (1408ق)
27. انیس، ابراهیم، معجم الوسیط ، تهران ، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، (1374ش)
28. بحرانی، میثم بن علی ابن میثم، اختیار مصباح السالکین، مصحح: محمد هادی الأمینی، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیه، (1408ق)
29. بحرانی، میثم بن علی ابن میثم، شرح نهج‌البلاغه، بی مک، دفتر نشر الکتاب، (1404ق)
30. ـــــــــــــــــــــــــــــ ، ترجمه شرح نهج‌البلاغه، قربان علی محمدی مقدم و علی‌اصغر نوایی یحیی زاده، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیه، (1417ق)
31. بیهقی کیذری، قطب‌الدین محمد بن حسین، حدائق الحدائق فی شرح نهج‌البلاغه، قم، بنیاد نهج‌البلاغه انتشارات عطارد، (1375ش)
32. تفتازانی، سعد الدین مسعود بن عمر، المطول شرح تلخیص المفتاح، بیروت، دار احیاء التراث العربی، (بی‌تا)
33. تهانوی، محمدعلی بن علی، کشاف اصطلاحات الفنون، محقق / مصحح: دحروج، لبنان، بیروت‌، (1996م)‌
34. ثعالبی، ابو منصور، فقه اللغه و سر العربیه، بیروت، دارالحیاء التراث العربی، (1422ق)
35. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، محقق / مصحح: احمد بن عبدالغفور عطارد، چ اول، بیروت، دار العلم للملایین‌، (1376ق)‌
36. حملاوی، احمد، شذ العرب فی فن الصرف، بیروت، دار الکفر، (1424ق)
37. راوندی، قطب‌الدین سید بن هبه الله، منهاج البراعه فی شرح نهج‌البلاغه، قم، کتابخانه عمومی آیت‌الله مرعشی، (1364)
38. زمخشری، محمود بن عمرتعداد، أساس البلاغه، بیروت، دار صادر، (1979م‌‌)
39. ـــــــــــــــــــــــــــــ ، کوشش علی بو ملحم، المفصِل فی صنعه الاعراب، بیروت، دارو مکتبه الهلال،(2000م )
40. سیبویه، ابو بشر عمرو، کتاب سیبویه، بی مک، نشر ادب حوزه، (1424ق)
41. سیوطی، جلال الدین، همع الهوامع شرح جمع الجوامع، قم، منشورات رضی، زاهدی، (1405ق)
42. شوشتری، محمدتقی، بهج الصباغه فی شرح نهج‌البلاغه، تهران، امیرکبیر، (1376ش)
43. صاحب، اسماعیل بن عباد، المحیط فی اللغه، محقق / مصحح: محمدحسن آل یاسین، بیروت، عالم الکتب‌، (1414ق‌)
44. طائی جیّای اندلسی، جلال‌الدین، شرح التسهیل، لابن مالک به کوشش عبدالرحمن سید محمد بدوی مختون، بی مک، بی‌نا، (1410ق)
45. طباطبائی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، (1417ق)
46. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، (1372ش)
47. طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تهران، مرتضوی‌، (1375ش) ‌
48. فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء الثراث العربی، (1420ق)
49. فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، قم، نشر هجرت‌، (1409ق)
50. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب‌، القاموس المحیط، بیروت، دار الکتب العلمیه، (1415ق‌‌)
51. فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم، موسسه دارالهجره، (1414ق)
52. گنابادی، سلطان محمد، تفسیر بیان السعاده فی مقامات العباده، بیروت، مؤسسه الأَعلمی للمطبوعات، (1408ق)
53. مرتضی زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس‌، بیروت، دار الفکر، (1414ق‌)
54. موسوی، سید عباس، شرح نهج‌البلاغه، بیروت، دار الرسول الاکرم، (1376ش)
55. مهنا، عبدالله علی، لسان اللسان‌، بیروت، دار الکتب العلمیه، (1413ق)
56. میدانی، احمد بن محمد، نزهه الطرف فی علم الصرف، مصر، المکتبه الازهریه للتراث، (بی‌تا)
57. هاشمی خویی، میرزا حبیب‌الله، منهاج البراعه فی شرح نهج‌البلاغه، تهران، مکتبه الاسلامیه، (1400م)
58. یزدی، خضر، شرح شافیه ابن الحاجب فی علمی التصرف و الحظ، بیروت، ریّان، (1429ق)
ج) مقالات و پایان‌نامه
59. جلالی، عبدالزهرا، ویسی، خاص، «بررسی مبحث وجوه، نظایر و روابط مفهومی در قرآن و مقایسه‌ی آن با مطالعات موازی در زبان‌شناسی نوین»، مجله پیک نور، شماره‌ی اول، 72-59، (1388ش)