تفاوت‌های معنایی «عصیان، طغیان و بغی» در قرآن کریم و کیفیت انعکاس آن در انواع ترجمه‌های قرآن

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 دانشگاه اصول دین قم
2 دانشگاه گیلان
چکیده
یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در مواجهه با قرآن، درک تفاوت‌های معنایی واژگان قریب‌المعنی است. این چالش به هنگام ترجمه، بیشتر جلوه‌گر می‌شود؛ زیرا قرآن برای گزینش هر واژه و چشم‌پوشی از مترادفات آن، حکمتی را در نظر داشته که بی‌توجهی به آن باعث ناتوانی ترجمه در انعکاس معنای مراد الهی به زبان مقصد می‌شود. این پژوهش می‌کوشد نخست تفاوت‌های معنایی سه واژه «عصیان، طغیان و بغی» را در قرآن کریم از رهگذر تحلیل داده‌های مربوط به این واژگان در منابع لغوی و سنت تفسیری و تأکید بر دلالت‌های معناشناختی و رهیافتهای سیاقی، مطالعه و آنگاه میزان موفقیت برخی مترجمان فارسی‌ قرآن را در انعکاس موفق این تفاوت‌ها، ارزیابی کند. یافته‌ها حاکی از آن است که عصیان به معنای مطلق سهل‌انگاری در فرمان مولا و بی‌اعتنایی به آن است؛ و طغیان، زیاده‌روی و تجاوز از حد در عصیان؛ و بغی، به معنای مطلق طلب تجاوز و تعدی است؛ چه این طلب در حد اراده باشد، یا به فعلیت برسد. با این تفاوت که در بغی، جنبه عمومی و مدنی عصیان مد نظر است. در مقام ترجمه نیز این تفاوت‌ها در ترجمه‌های تفسیری بهتر و گویاتر منعکس شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ـ قرآن کریم، ترجمه امیر معزی.
ـ قرآن کریم، ترجمه علی مشکینی.
ـ قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند.
ـ قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی.
ـ ابن‌اثیر، مبارک بن محمد، 1364: النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، قم: اسماعیلیان.
ـ ابن‌درید، محمد بن حسن، 1988: جمهره اللغه، بیروت: دارالفکر.
ـ ابن‌فارس، احمد، 1404: معجم مقاییس اللغه، تصحیح: عبدالسلام محمد هارون، قم: مکتبه الاعلام الاسلامی.
ـ ابن‌منظور، محمد بن مکرم، 1414: لسان العرب، قم: ادب الحوزه.
ـ ابوالفتوح رازی،حسین بن علی، 1408: روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
ـ ایزوتسو، توشیهیکو، 1378: مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن مجید، ترجمه: فریدون بدره‌ای، تهران: فرزان‌روز.
ـ بیضاوی، عبدالله بن عمر، 1418: انوار التنزیل و اسرار التأویل، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ـ جوهری، اسماعیل بن حماد، 1376: الصحاح، تصحیح: احمد عبدالغفور عطار، بیروت: دارالعلم للملایین.
ـ دهخدا، علی‌اکبر، 1377: لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران، چاپ دوم از دوره جدید.
ـ راغب اصفهانی، حسین بن محمد، 1425: المفردات فی غریب القرآن، تصحیح: صفوان عدنان داودی، قم: طلیعه نور.
ـ زبیدی، محمدمرتضی، 1414: تاج العروس من جواهر القاموس، تصحیح: علی شیری، بیروت: دارالفکر.
ـ زمخشری، محمود بن عمر، 1407: الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دارالکتاب العربی.
ـ سیدترابی، سیدحسن، یحیی رمضانی پارگامی، 139۲: «تأویل عصیان و توبه آدم در اندیشه عرفای اسلامی»، فصلنامه تخصصی عرفان اسلامی، ش ۳۷، ص 101ـ117.
ـ سیدقطب، سید بن قطب شاذلی، 1412: فی ظلال القرآن، بیروت: دارالشروق.
ـ طباطبایی، سیدمحمدحسین، 1417: المیزان فی تفسیر القرآن، قم: جامعه مدرسین حوزه.
ـ طبرسی، فضل بن حسن، 1372: مجمع البیان لعلوم القرآن، تهران: ناصرخسرو.
ـ طبری، محمد بن جریر، 1412: جامع البیان عن تأویل آی القرآن، بیروت: دارالمعرفه.
ـ فراهیدی، خلیل بن احمد، 1409: العین، تصحیح: مهدی مخزومی و ابراهیم سامرایی، قم: دارالهجره.
ـ فخررازی، محمد بن عمر، 1420: تفسیر مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
_ فضل‌اله، سید محمدحسین، 1425: من وحی القرآن، بیروت: دارالملاک.
ـ فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، 1415: القاموس المحیط، بیروت: بی نا.
ـ قرشی، سیدعلی‌اکبر، 1371: قاموس قرآن، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
_ مدرسی، سیدمحمدتقی، 1419: من هدی القرآن، تهران: دارمحبی الحسین.
ـ مستفید، حمیدرضا، 1395: در محضر قرآن کریم، تهران: حنیف، چاپ اول.
ـ مصطفوی، حسن، 1430: التحقیق فی کلمات القرآن، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ـ معین، محمد، 1385: فرهنگ فارسی معین، تهران: راه رشد، چاپ دوم.
ـ مکارم شیرازی، ناصر، 1374: تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
ـ یوسفی، نسیم و عباس اسماعیلی‌زاده، 1397: «معناشناسی ساختاری مفهوم ِعصیان در قرآن با تأکید بر چگونگی
انتساب آن به حضرت آدم»، مشکات، ش ۱۴۱، ص 27ـ60.