نقش سیاق درکشف معنای عبارت ﴿ولا تُطع مَن أغفلنا قلبه﴾ و نقد تفاسیر و ترجمه‌های آن‎

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
دانشگاه بین المللی امام خمینی ره قزوین
چکیده
یکی از مسائلی که مترجمان و مفسران در فهم معانی آیات با آن روبه‌رو هستند تعدد معانی باب‌های ثلاثی‌مزید است که تشخیص معنای مدنظر در آیه را دشوار می‌سازد یکی از مصادیق مسأله فوق، عبارت ﴿ولا تُطِع مَن أغفَلنَا قَلبَهُ است که می‌توان برای فعل (اغفلنا)معانی متعددی را متصور شد، لذا هرکدام از مفسران و مترجمان براساس فهم خود، معنایی را برداشت کرده‌اند که برخی از این معانی با مفهوم اصلی آیه منطبق نیست. ضرورت پرداختن به این موضوع از آن‌جا ناشی می‌شود که برداشت معنای تعدیه از عبارت فوق به شبهه جبر دامن می‌زند، لذا جستار حاضر تلاش دارد این عبارت را با روش توصیفی- تحلیلی در تفاسیر گوناگون مورد بررسی قرار دهدتا با استفاده از سیاق ، معنای مراد از عبارت فوق را استخراج کرده و در نهایت ترجمه‌های فارسی را به بوته نقد بگذارد. برای این منظور بیش از بیست تفسیر و چهل ترجمه از قرآن‌کریم مورد بررسی قرارگرفت و در نهایت سیاق آیه(لفظی و غیرلفظی) نشان داد که از بین معانی مطرح شده ،معنای مصادفه (غافل یافتن قلب)، به مفهوم اصلی آیه نزدیک‌تر است. با اینحال از بین مفسران، شریف رضی، ابن‌شهرآشوب، نیشابوری و ابن‌جنی و از بین ترجمه‌‌های بررسی شده تنها دو ترجمه فارسی تفسیر طبری و ترجمه کاظم‌ارفع تا حدودی به این مفهوم اشاره کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


منابع
1- قرآن کریم.
2- ابن‌جنی ،أبو الفتح عثمان، الخصائص، مصحح: عبدالحمید هنداوی، بیروت: دارالکتب العلمیه، چاپ چهارم،3 مجلد. (1429ق).
3- ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی تذکره الأریب فی تفسیر الغریب (غریب القرآن الکریم)، بیروت: منشورات محمد علی بیضون. (1425ق).
4- ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، متشابه القرآن و مختلفه، 2جلد، قم: نشر بیدار. (1369ش).
5- ابن‌عاشور، محمدطاهر، تفسیر التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن عاشور، بیروت: ‌مؤسسه التاریخ العربی‌. (1420ق).
6- ابن‌فارس، احمد، معجم مقاییس اللغه، مصحح: عبدالسلام محمد هارون، بیروت: دارالفکر. ( 1979م).
7- إبن‌منظور، لسان العرب، بیروت: دارصادر. (2000م).
8- إبن‌وهب، محمدبن علی(إبن دقیق العید) ، أحکام الأحکام شرح عمده الأحکام، مصحح: مصطفی شیخ مصطفی ومدثر سندس، بیروت: مؤسسه الرساله. (2005م).
9- ابوحیان، محمد بن یوسف، ‌البحر المحیط فی التفسیر، مصحح: جمیل، صدقی محمد، بیروت: دارالفکر. (‌1420ق).
10- ارفع، کاظم، ترجمه قرآن (ارفع)، تهران: فیض کاشانی. (1381ش).
11- استرآبادی، رضی‌الدین، شرح شافیه ابن الحاجب، بیروت: دار الکتب العلمیه. (بی‎تا).
12- أفندی، محب‌الدین، تنزیل الآیات علی الشواهد من الأبیات، قاهره: مکتبه ومطبعه مصطفی البابی الحلبی وأولاده. (1387ق).
13- انصاریان، حسین، ترجمه قرآن (انصاریان)، 1جلد، قم: اسوه. (1383ش).
14- الهی قمشه‌ای، مهدی، ترجمه قرآن (الهی قمشه‌ای)، قم: فاطمه الزهراء، قم. (1380ش).
15- اولمان، استیفن، دور الکلمه فی اللّغه، مترجم: کمال بشر، قاهره: بی‌نا. (بی‌تا).
16- آدینه‌وند لرستانی، محمدرضا، کلمه الله العلیا،تهران: اسوه. (1377ش).
17- آلوسی، محمود بن عبدالله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت: دار الکتب العلمیه. (1415ق).
18- آیتی، عبدالمحمد، ترجمه قرآن (آیتی)، تهران: انتشارات سروش. (1374ش).
19- برزی، اصغر، ترجمه قرآن و نکات نحوی آن (برزی)، تهران: بنیاد قرآن. (1382ش).
20- بروجردی، محمدابراهیم، ترجمه قرآن (بروجردی)، تهران: انتشارات صدر. (1366ش).
21- بیضاوی، عبدالله بن عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل (تفسیر البیضاوی)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی. (1418ق).
22- پاینده، ابوالقاسم، ترجمه قرآن (ابو القاسم پاینده)، تهران: جاویدان. (1357ش).
23- تستری،سهل بن عبدالله، تفسیرالتستری، محقق:عیون سود، محمد باسل، بیروت:دارالکتب العلمیه. (1423ق).
24- تفتازانی،سعدالدین، مختصرالمعانی، قم، منشورات دارالفکر. (1411ق).
25- ثعالبی، عبدالرحمن بن محمد، تفسیر الثعالبی المسمی بالجواهر الحسان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارإحیاء التراث العربی. (1418ق).
26- جرجانی ،عبدالقاهر، دلائل الاعجاز، تصحیح: شیخ محمد عبده، بیروت: دارالکتب العلمیه. (بی‎تا).
27- جرجانی، شریف علی محمد، التعریفات، بیروت: نشر مکتبه لبنان، بیروت. (1985م).
28- جوادی آملی، عبدالله، هدایت در قرآن، تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء. (1363ش).
29- حسن، عبدالواحد، التنافر الصوتی والظواهر السیاقیه، قاهره: دارالوفاء للطباعه والنشر. (1999م).
30- حیدر عوض، فرید، علم الدلاله، قاهره: مکتبه الآداب. (2005م).
31- خرم‌دل، مصطفی، تفسیر نور (خرم دل)، تهران: احسان. (1384ش).
32- خلیل، عبدالنعم، نظریه السیاق بین القدماء والمحدثین، اسکندریه: دارالوقاء للطباعه والنشر. (2007م).
33- دیوبندی، محمود حسن، تفسیرکابلی، تهران: نشراحسان. (1385ش).
34- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن با تفسیر لغوی و ادبی قرآن، تهران: مرتضوی. ( 1369ش).
35- رجبی، محمود، روش تفسیرقرآن، قم: پژوهشگاه حوزه ودانشگاه. (1391ش).
36- رشید رضا ،محمد، تفسیرالمنار، بیروت: دارالمعرفه. ( بی‌تا).
37- رهبر، علیماهیت اضلال از جانب خداوند در قرآن کریم، فصلنامه اندیشه نوین دینی، صص53-66. (1392ش).
38- زمخشری ،ابوالقاسم محمود بن عمر، أساس البلاغه، مصحح: عبدالرحیم محمود، بیروت: دارالمعرفه. (1998م).
39- سکاکی، مفتاح العلوم، تحقیق : اکرم یوسف، بیروت: مطبعه دارالرساله. (1981م)
40- سمرقندی، نصربن محمد، تفسیرالسمرقندی المسمی بحرالعلوم، بیروت: دارالفکر. (1416ق).
41- سراج، رضا، ترجمه قرآن (سراج)، تهران: سازمان چاپ دانشگاه. (1390ش).
42- سیبویه، ابی‌بشرعمر بن عثمان بن قنبر، الکتاب، تحقیق: عبد السلام محمد هارون، قاهره: مکتبه الخانجی. (1988م).
43- سیدقطب، فی ظلال القرآن،بیروت: دارالشروق. (1425ق).
44- شریف الرضی، محمد بن حسین، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، بیروت: دار الأضواء. (1406ق).
45- شیبانی، محمد بن حسن، نهج البیان عن کشف معانی القرآن، قم: نشرالهادی. (1413ق).
46- صادق نوبری، عبدالمجید، ترجمه قرآن (نوبری)، تهران: اقبال. ( 1396ش)
47- صدر، محمد باقر، دروس فی علم الاصول، قم: موسسه النشر الاسلامی. (1410ق).
48- طباطبایی، محمدحسین،‌ المیزان فی تفسیر القرآن‌، بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات. (‌1390ش).
49- طبرانی، سلیمان بن احمد، التفسیرالکبیر، اردن: دارالکتب الثقافی. (2008م).
50- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن‌، مصحح: یزدی طباطبایی و همکاران، تهران‌: فراهانی. ‌(1372ش).
51- طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، قم: حوزه علمیه. (1412ق).
52- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن (تفسیر الطبری)، بیروت: دارالمعرفه. (1412ق).
53- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی. (بی‌تا).
54- عبداللطیف، محمد حماسه، النحو والدلاله، القاهره: دارالشروق. (2000م).
55- عضیمه،صالح، معناشناسی واژگان قرآن، مترجم: حسین سیدی، مشهد:آستان قدس رضوی. (1380ش).
56- عکبری، عبدالله بن حسین، التبیان فی إعراب القرآن، ریاض: بیت الأفکار الدولیه. (1419ق).
57- فخر رازی،محمد بن عمر، تفسیر الکبیر، بیروت: دارالاحیاء لتراث العربی. (1420ق).
58- فوزی عیسی، رانیا، علم الدلاله النظریه والتطبیق، اسکندریه: دارالمعرفه الجامعیه. (2008م).
59- فولادوند، محمدمهدی(1418) ترجمه قرآن (فولادوند)، تهران، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
60- قاضی، عبدالجبار بن احمد، متشابه القرآن‌، محقق: زرزور، عدنان محمد، قاهره: مکتبه دارالتراث‌.(بی‎تا).
61- قرشی بنابی، علی‌اکبر، تفسیر احسن الحدیث،تهران: بنیاد بعثت. (1375ش).
62- قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، تهران: ناصرخسرو. (1364ش).
63- قشیری، عبدالکریم بن هوازن، لطائف الاشارات: تفسیر صوفی کامل للقرآن الکریم،‌ محقق: ابراهیم بسیونی، قاهره: المصریه العامه للکتاب‌.(‌2000 م)‌.
64- گروهی از علماء ماوراء النهر، ترجمه تفسیر طبری یا جامع‎البیان فی تفسیر القرآن، تهران: توس. ( 1356ش).
65- مترجم ناشناخته (قرن دهم)، ترجمه قرآن (دهم هجری)، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، گروه نشر آثار. ( 1383ش).
66- مشکینی اردبیلی، علی، ترجمه قرآن (مشکینی)، قم: نشر الهادی. (1381ش).
67- مشهدی قمی ، محمد بن محمدرضا‌، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب‌، محقق: حسین درگاهی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. (1368ش).
68- مغنیه، محمدجواد، ترجمه تفسیر کاشف، قم: بوستان کتاب قم. (1378ش).
69- مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، محقق: عبدالله محمود شحاته، بیروت: داراحیاء التراث العربی. (1423ق).
70- مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن (مکارم)، قم، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی. (1373ش).
71- موسوی گرمارودی، علی، ترجمه قرآن (گرمارودی)، تهران: قدیانی. (1384ش).
72- نیشابوری، محمود بن ابوالحسن، إیجاز البیان عن معانی القرآن، بیروت: دار الغرب الإسلامی. (1415م).
73- یاسری، محمود، ترجمه قرآن (یاسری)، قم: بنیاد فرهنگی امام مهدی (ع). (1415ق).