چالش‌های انعکاس معانی تنوین در ترجمه‌های فارسی قرآن (مطالعه موردی: ترجمه عبدالرحمن پیرانی و همکاران)

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان
2 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان
3 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان
چکیده
بحث و پژوهش در ابعاد مختلف لفظی و معنایی قرآن و بخصوص جنبه­ها‌ی نحوی و بلاغی، حیرت و شگفتی قرآن­پژوهان هر عصری را برانگیخته است. از جمله‌ این مسائل نحوی بلاغی، بحث تنوین و مقاصد و اغراض پنهان در آن است. این پدیده‌ منحصر به فرد زبان عربی که کاربرد گسترده‌ای در قرآن کریم دارد، علاوه بر معنای ظاهری و اصلی‌ (نشانه نکره بودن)، معانی ثانوی دیگری هم دارد که به طور پراکنده در کتب نحو و بلاغت به آن‌ها اشاره شده است. با‌ دقت و تأمل در آیات قرآنی چنین برمی‌آید که تنوین، دارای اغراض و دلالت‌های دیگری چون تفخیم، تقلیل، تکثیر، تنویع، تحقیر، تعمیم و... است. بررسی میدانی ترجمه­های فارسی قرآن نشان می­دهد که بیشتر مترجمان، توجه عمیقی نسبت به تنوین و دیگر دلالت‌های معنایی آن‌ نداشته و به طور غالب معنای تنکیری آن را استنباط کرده­اند. در این پژوهش، سعی شده است جنبه‌های دلالی تنوین در برخی از آیات قرآن با روش توصیفی و تحلیلِ انتقادی در ترجمه‌ معاصر عبدالرحمن پیرانی و همکاران به عنوان یکی از جدیدترین ترجمه‌ها‌ی فارسی قرآن کریم به بوته نقد و تحلیل گذاشته شود. نتایج پژوهش نشان می­دهد که توجه به ابعاد معنایی و دلالی تنوین، می‌تواند گامی مؤثر در راستای ارتقای سطوح معناشناختی عبارات قرآنی و کشف لایه‌های بلاغی- معنایی این کتاب آسمانی باشد. اما با توجه به این‌که ترجمه‌ مذکور، حاصل کار یک تیم تخصصی است، در کنار ویژگی­های ایجابی بسیاری که دارد، در حد انتظار به معانی ثانوی تنوین توجه نداشته، که این امر سبب شده است تا این ترجمه، از برخی معانی و مفاهیم والای نهفته در مفردات قرآنی، فاصله بگیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


*قرآن کریم
1.آلوسی، محمود بن عبدالله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، 16جلد، دار الکتب العلمیه، بیروت.(1415ق).
2.ابن الجزری، محمد بن محمد، النشر فی القراءات العشر، بیروت، دارالکتب العلمیّه. (بی تا).
3.ابن‌عاشور، محمدطاهر، تفسیر التحریر و التنویر، مؤسسه التاریخ العربی، بیروت. (2000م).
4.ابن منظور،جمال الدین محمد ابن مکرم، لسان العرب(تسعه مجلدات)، القاهره؛ دارالحدیث. (1990م).
5.ابن هشام الانصاری، مغنی اللبیب عن کتب الاعاریب، تحقیق محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت؛ دارإحیاء التراث العربی. (1386ش).
6. ـــــــــــــــــ، مغنی اللبیب عن کتب الاعاریب، ترجمه غلامعلی صفایی، قم؛ قدس، (1387).
7.ابوسعود، محمد بن محمد العمادی، إرشاد العقل السلیم إلی مزایا الکتاب الکریم، بیروت، دار إحیاء التراث العربی. (1994م).
8.أسترآبادی، رضی الدین، شرح الرضی علی الشافیه، (ط 1)، دمشق، دارالمأمون للتراث. (2001 م).
9.اصفهانی، مرتضی، شرح کامل فارسی مغنی اللبیب، ج2، قم، بوستان کتاب. (1368ش).
10. أندلسی أبو حیان، محمد بن یوسف، تفسیر البحر المحیط، تحقیق:عادل احمد. (ط1). بیروت؛ دارالکتب العلمیه. (2001 م).
11.بسیونی، عبدالفتّاح، علم المعانی دراسه بلاغیّه و نّقدیّه لمسائل المعانی، قاهره، مکتبه وهبه. (1408ق).
12.بقاعی، ابراهیم بن عمر، نظم الدرر فی تناسب الآیات و السور، 8جلد، چاپ: 3، دار الکتب العلمیه، بیروت. (1427ق).
13.بیضاوی، عبدالله بن عمر شیرازی، انوارالتنزیل و اسرارالتاویل(تفسیرالبیضاوی)، با تحقیق محمدعبدالرحمن مرعشلی، بیروت؛ دار احیاء التراث العربی. (1418ق).
14.پیرانی، عبدالرحمن و همکاران، ترجمه‌ی قرآن کریم، افق علم، چاپ اول، تهران. (1397ش).
15.تفتازانی، محمد بن عمر، مختصر المعانی(یک جلدی)، چاپ اول، پاکستان، مکتبه البشری. (2010م).
16.جرجانی، علی‌بن محمد، ترجمان القرآن، تدوین عادل‌ بن علی ‌بن عادل الحافظ؛ بکوشش محمد دبیرسیاقی.ناشر: بی مک، بی نا. (1343ش).
17.جمل، حسّام عبدالعلی، ظاهره التنوین فی العربیه، جامعه بابل. (بی تا).
18.حاتم، عبدالرحیم جلال التمیمی، «الأغراض البلاغیه للتنوین و أثرها فی تفسیر القرآن الکریم»، مجله علوم الشریعه والقانون، المجلد 43 - العدد 3 ، صص 2017 -2036، (2016م).
19.حسینی، سید حسن، «التنوین: أقسامه و أحکامه»، مجله تراثنا، السنه الخامسه، محرّم و صفر، العدد1، صص9-32، (1410ق).
20.حلبی، احمد بن یوسف، الدّر المصون فی علوم الکتاب المکنون، تحقیق: احمد الخراق، دمشق، دارالقلم. (بی تا).
21.خفاجی، أحمد بن محمد، حاشیه الشهاب الخفاجی علی تفسیر البیضاوی، بیروت، دارالصادر. (بی تا).
22.دمیاطی، احمد بن محمد، اتحاف فضلاء البشر فی القراءات الأربعه عشر، تحقیق: أنس مهره، ط3، بیروت، الکتب العلمیه. (2006م).
23.رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ط3، بیروت، دارإحیاء التراث العربی. (1420ق).
24.رضا، محمد رشید، تفسیر القرآن الکریم، القاهره، الهیئه المصریه العامه للکتّاب. (1990م).
25.زمخشری، محمود ابن عمر، الکشاف عن حقائق التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل، تحقیق: محمد عبدالسلام شاهین، چاپ سوم، بیروت، دارالکتاب العربی. (1407ق).
26.سامرائی، ابراهیم، زبان‌شناسی تطبیقی، ترجمه، سیّد حسین سیّدی، مشهد، دانشگاه تربیت معلم سبزوار. (1376ش).
27.سامرائی، فاضل صالح، معانی النحو (أربع مجلدات). بیروت؛ دار إحیاء التراث العربی. (2008 م).
28.ـــــــــــــــــــ، لمسات بیانیه فی نصوص من التنزیل، دارالإحیاء التراث العربی،مصر. (2007م).
29.سعدی، مشرف الدین مصلح، دیوان سعدی، تدوین: مهدوی، محمد، نشر آوا، سمنان. (1390ش).
30.سعیدی، سعید، خودآموز هدایه فی النحو، چاپ دوم، ج2، دفتر نشر ایرانی. (بی تا).
31.شربینی خطیب ، محمد بن احمد، تفسیر السراج المنیر، 4جلد، چاپ: 1، دار الکتب العلمیه، بیروت. (1425ق).
32.شمس آبادی، حسین، تئوری ترجمه و ترجمه‌ی کاربردی از عربی به فارسی، تهران: نشر چاپار. (1380ش).
33.شیرازی، احمد امین، آئین بلاغت شرح مختصرالمعانی، قم، مؤلّف. (1369ش).
34.شوکانی، محمد، فتح القدیر، دار ابن کثیر، دمشق، چاپ: 1. (1414ق).
35.علیوی، حسن «التنوین أحکامه وأثره فی المعنی»، مجله کلیه التربیه الأساسیه، حزیران، العدد3 ،جامعهبابل، صص4-14. (2010م).
36.عوص، المرسی، ظاهره التنوین فی اللغه العربیه، دار إحیاء التراث العربی، مصر. (1997م).
37.قاسمی، جمال‌الدین، تفسیر القاسمی المسمی محاسن التأویل، 9جلد، دار الکتب العلمیه، بیروت. (1418ق).
38.فرخی یزدی، محمد، دیوان فرخی، تدوین: کریمی راد، مریم، نشر ادب، تهران. (1387ش).
39.کفوی، أیّوب بن موسی، الکلّیّات فی المصطلحات و الفروق اللغویه، تحقیق: عدنان درویش، ط2، بیروت، مؤسسه الرساله. (1993م).
40.مختار عمر، احمد، وهمکاران، النّحو الأساسی، چاپ چهارم، کویت، منشورات ذات السلاسل. (1994م).
41.میدانی، عبدالرحمن حسن حبنکه، معارج التفکر و دقائق التدبر، 15جلد، دار القلم، دمشق. (1361ش).
42.نجفی خمینی، محمد جواد، تفسیر آسان، تهران، انتشارات اسلامیه. (1398ق).
43.ندّاف، زهره، بررسی اغراض ثانوی تنوین مطالعه موردی سوره‌ی بقره، دانشگاه خوارزمی تهران. (1394ش).
44.نسفی، عبدالله بن احمد، تفسیر النسفی مدارک التنزیل و حقایق التاویل، 4جلد، دار النفائس، بیروت. (1416ق).
45.نیشابوری، حسن بن محمد، غرائب القرآن و رغائب الفرقان، بیروت، دارالکتب العلمیّه. (1996م).