بررسی معنای عبارت «من دون الله» و نقد ترجمه‌های فارسی معاصر قرآن کریم

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 استادیار مؤسسه آموزش عالی غیردولتی-غیرانتفاعی آل‌طه
2 هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث به عنوان استادیار
چکیده
ترکیب «من دون الله»، با این ساختار، یا با جایگزینی ضمیر به جای لفظ الله، یکی از پرکاربردترین عبارات قرآنی بوده و 113 بار در کلام خدای متعال به کار رفته است. دقت در معنا و ترجمه این عبارت از آن جهت دارای اهمیت است که خطا در فهم معنای آن، تاثیر بسزایی در عقیده توحید به همراه دارد. این پژوهش در صدد بوده است که با روشی توصیفی‌- تحلیلی، 10 ترجمه از هفت آیه از قرآن کریم را در معرض داوری قرار دهد و در آن نشان داده شده است که قریب به اتفاق مترجمان، در ترجمه این عبارت از واژه‌هایی استفاده نمودهاند که تنها معنای غیریت را می‌رسانند و «من دون الله» را به معنای «الا الله» و «غیرالله» ترجمه کرده‌اند؛ در حالی که مراجعه به کتب لغت و دقت در ظرایف معنایی حرف «من» و نیز توجه به تفاوت میان «من دون» و «من لدن»، نشان می‌دهد که ترجمه‌ صحیح برای این ترکیب می‌بایست علاوه بر معنای «غیریت»، انفصال از خداوند را نیز نشان دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


منابع
الف) فارسی
1- آیتی، عبدالمحمّد، ترجمه قرآن، تهران، انتشارات سروش، (1374ش).
2- اسدی گرمارودی، محمد، «نقد تفسیر وهابیون از آیات من دون الله»، مطالعات تفسیری، شماره 25، صص 25تا40، (1395ش).
3- بستانی، فؤاد افرام‌، فرهنگ ابجدی، مترجم: رضا مهیار، تهران، انتشارات اسلامی، (1375ش).
4- حدادعادل، دکتر غلامعلی، ترجمه قرآن، انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد، (1390ش).
5- خوانین زاده، محمد علی، نجارزادگان، فتح الله، «بازخوانی دیدگاه‌های دانشمندان مسلمان در معنا و اشتقاق رب»، مطالعات قرآن و حدیث، شماره 15، صص 33تا68، (1393ش).
6- رضایی‌اصفهانی، محمدعلی و همکاران، ترجمه قرآن، قم، مؤسسه تحقیقاتی فرهنگی دارالذّکر، (1383ش).
7- شعرانی، ابوالحسن‌، ترجمه قرآن، تهران، انتشارات اسلامیه، (1374ش).
8- صفّارزاده، طاهره، ترجمه قرآن، تهران، مؤسسه فرهنگی جهان رایانه کوثر، (1380ش)
9- صفوی، محمدرضا، ترجمه قرآن، قم، آبنوس، (1388ش).
10- فولادوند، محمّدمهدی، ترجمه قرآن، محقق: هیئت علمی دارالقرآن الکریم (دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی). تهران، دارالقرآن الکریم (دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی)، (1415ق).
11- فیض الاسلام، علی‌نقی، ترجمه و تفسیر قرآن عظیم، تهران، انتشارات فقیه، (1378ش).
12- گلی ملک آبادی، فاطمه، خاقانی اصفهانی، محمد، شکرانی، رضا، «نقد معناشناختی بر ترجمه‌های فارسی واژه دون در قرآن کریم»، جستارهای زبانی، شماره36، صص 207تا230، (1396ش)
13- معزّی، محمّدکاظم، ترجمه قرآن، قم، انتشارات اسوه، (1372ش).
14- مکارم‌‌شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، قم، دارالقرآن الکریم (دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی)، (1373ش).
ب) عربی
1- ابن عثیمین، محمد بن صالح، تفسیر القرآن الکریم: سوره الکهف، ریاض، دار ابن الجوزی، (1423ق).
2- ابن فارس، أحمد بن فارس‌، معجم مقاییس اللغه، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، (1404ق).
3- ابن منظور، محمد بن مکرم‌، لسان العرب، بیروت، دارالفکر، (1414ق).
4- ابن‌هشام، جمال الدین، مغنی اللبیب عن کتب الأعاریب، کویت، دارالتراث العربی، (1421ق).
5- ابن یعیش، موفق الدین، شرح المفصل، بیروت، دارالکتب العلمیه، (1422ق).
6- ابوحیان، محمد بن یوسف، البحر المحیط فی التفسیر، تحقیق: صدقی محمد جمیل، بیروت، دارالفکر، (1420ق).
7- ازهری، محمد بن احمد، تهذیب اللغه، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، (1421ق).
8- آلوسی، محمود بن عبدالله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی‌، تحقیق: علی عبد الباری عطیه، بیروت، دار الکتب العلمیه، (1415ق).
9- بغوی، حسین بن مسعود، تفسیر البغوی، تحقیق: عبدالرزاق مهدی، لبنان، دار احیاء التراث العربی، (1420ق).
10- بیضاوی، عبدالله بن عمر، انوار التنزیل و اسرار التاویل، بیروت، دار احیاء التراث العربی، (1418ق).
11- ثعلبی، احمد بن محمد، الکشف و البیان، تحقیق: ابی‌محمد ابنعاشور، بیروت، دار احیاء التراث العربی، (1422ق).
12- جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، تحقیق: احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دار العلم للملایین، (1404ق).
13- درویش، محی‌الدین، اعراب القرآن و بیانه، حمص، الارشاد (1415ق).
14- دعاس، احمد عبید، حمیدان، احمد محمد، قاسم، اسماعیل محمود، اعراب القرآن الکریم، دمشق، (1425ق).
15- راغب، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دارالقلم، (1412ق).
16- زبیدی، محمد مرتضی‌، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دارالفکر، (1414ق).
17- زمخشری، محمود بن عمر، اساس البلاغه، بیروت، دار الصادر، (1399ق).
18- زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، تصحیح: مصطفی حسین احمد، بیروت، دار الکتاب العربی، (1407ق).
19- زمخشری، محمود بن عمر، المفصل فی صنعه الاعراب، بیروت، دار و مکتبه الهلال، (1993م).
20- طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، (1390ق).
21- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفه، (1412ق).
22- طبرسی، فضل بن حسن، جوامع الجامع، تصحیح ابوالقاسن گرجی، قم، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، (1412ق).
23- طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تهران، مرتضوی، (1375).
24- طنطاوی، محمد سید، التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، قاهره، نهضه مصر، (1997م).
25- طوسی، محمدبن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تصحیح: احمد حبیب عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، (بی‌تا)
26- عسکری، حسن بن عبدالله‌، الفروق فی اللغه، بیروت، دار الآفاق الجدیده، (1400ق).
27- عکبری، عبدالله بن حسین، التبیان فی اعراب القرآن، ریاض، بیت الأفکار الدولیه، (1419ق).
28- علوان، عبدالل بن ناصح، اعراب القرآن الکریم، مصر، دارالصحابه للتراث، (1427ق).
29- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دار احیاء التراث العربی، (1420ق)
30- فراهیدی، خلیل بن أحمد، کتاب العین، قم، هجرت، (1409ق).
31- فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت، دارالکتب العلمیه، (1415ق).
32- قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، تهران، ناصر خسرو، (1364)
33- کرباسی، محمدجعفر، اعراب القرآن، بیروت، دار و مکتبه الهلال، (1422ق).
34- کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، (1407ق).
35- مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، (1403ق)
36- مدنی شیرازی، علی خان بن أحمد، الطراز الأول و الکناز لما علیه من لغه العرب المعول‌، مشهد، مؤسسه آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث‌، (1384).
37- مرادی، حسن بن قاسم، الجنی الدانی فی حروف المعانی، بیروت، دارالافاق الجدیده، (1973م).
38- مصطفوی، حسن‌، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‌، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، (1368).
39- ملکی میانجی، محمدباقر، مناهج البیان فی تفسیر القرآن، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، (1414ق).
40- نسفی، عبدالله بن احمد، مدارک التنزیل و حقایق التاویل‌، بیروت، دارالنفائس، (1416ق).