ارزیابی کاربست احادیث نبوی در تبیین مفردات قرآن در تفسیر کشاف و بازتاب آن در ترجمه‌های فارسی معاصر قرآن‌کریم

نویسندگان
1 دانشگاه علوم و معارف قرآن، دانشکده علوم و فنون
2 دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده علوم و فنون
چکیده
یکی از مبانی مهم زمخشری در تفسیر کشاف، استفاده از احادیث نبوی برای واکاوی مسائلی نظیر علوم ادبی، علوم قرآنی و... در جهت فهم معنای آیه است؛ در این میان، وی در 20 مورد، از احادیث نبوی برای کاربست معنای واژگان استفاده نموده است. در این راستا پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی و رویکرد انتقادی، چهار کاربستِ چالش­زا، از حیث معنای واژه را با تحلیل دیدگاه زمخشری و روایت مربوطه، مورد ارزیابی قرار داده، سپس نتیجه بررسی صورت­گرفته از معنای واژه را در ترجمه­های فارسی معاصر بازتاب داده و در نهایت به این نتیجه رسیده است که از یک­سو زمخشری در اکثر موارد، کاربست روایات را به‌درستی اشاره ننموده است و از سوی دیگر، ترجمه­های فارسی نیز در برگردان واژگان مورد بررسی، به این موضوع توجه کامل، مبذول نداشته­اند. در هر حال مرحوم مشکینی از سایر مترجمان مورد بحث، دقیق­تر عمل نموده است.

کلیدواژه‌ها


* قرآن‌کریم.
1- آلوسی، محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، محقق: عبدالباری، بیروت: دارالکتب العلمیّة، (1415ق).
2- ابن بابویه، محمد بن على، معانی الأخبار، محقق: على­اکبر غفارى، قم‏: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏، (1403ق)‏.
3- ابن ابی حاتم، عبد الرحمن بن محمد، الجرحوالتعدیل، محقق: عبد الرحمن بن یحی المعلمی الیمانی، بی­مک: دائره المعارف العثمانیة، (1371ق).
4- ابن اثیر جزری، مبارک بن محمد، النهآیه فی غریب الحدیث و الأثر، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، (1367ش).
5- ابوحیان، محمد بن یوسف، البحر المحیط فى التفسیر، محقق: جمیل، صدقى محمد، لبنان- بیروت‏: دار الفکر، (1420ق).
6- ابونعیم اصفهانی، احمد، حلیة الأولیاء و طبقات الأصفیاء، قاهره: دارالفکر، (1416ق).
7- ابن حبان (أبو حاتم تمیمی بستی سجستانی)، الثقات، محقق: محمد عبد المعید خان، بی­مک: دائره المعارف العثمانیة، (1393ق).
8- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، صحیح، محقق: أحمد شاکر، مصر: دار المعارف،(1372ق).
9- ابن­حجر عسقلانی، أحمد بن علی،تقریب التهذیب، بی­مک: دارالعاصمة، (1421ق).
10- ــــــــــــــــــــــــــــ، تهذیب التهذیب، بی­مک: مؤسسه الرسالة، (بی­تا).
11- ــــــــــــــــــــــــــــ، لسان المیزان، بیروت لبنان: دارالبشائر الإسلامیه، (1423ق).
12- ابن خلدون (= ابوزید عبدالرحمن بن محمد بن خلدون حَضرَمی)، تاریخ ابن خلدون، بیروت - لبنان: دارالفکر، (1421ق).
13- ابن حنبل، احمد بن محمد، مسند،محقق: شعیب الأرناؤوط وآخرون، بی­مک: مؤسسه الرسالة، (بی­تا).
14- احمدى­میانجى، على، مکاتیب الرسول(ص)، قم:‏ دار الحدیث‏، (1421ق).
15- ابن راهویه، اسحاق، مسند، مدینه: مکتبة الإیمان، (1411ق).
16- امانی، رضا، «نقد ترجمه‌های الهی‌قمشه‌ای، فولادوند و خرّمشاهی از قرآن براساس تجزیه بر آحاد واژگان (بررسی موردی واژه‌های ریب، ذبح و خشیة در سوره بقره)»، مجله پژوهش­های ترجمه در زبانعربی، شماره دهم، (1393ش).
17- انصاری، مسعود، مقدمۀ ترجمۀ تفسیر کشاف، تهران: ققنوس، (1389ش).
18- بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، دمشق بیروت: دارالکثیر، (1423ق).
19- بیضاوى، عبدالله بن عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، لبنان- بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏، (1418ق).
20- بیهقی، أحمد. الجامع لشعب الإیمان،محقق: مختار أحمد الندوی - عبد العلی عبد الحمید حامد، بی­مک: مکتبه الرشد، (1423ق).
21- ترمذی، محمد بن عیسی، الجامع الکبیر، بیروت: دارالمغرب الإسلامی، (1996م).
22- ابن عدی (= ابواحمد عبدالله بن عدی بن عبدالله جرجانی) الکامل فی ضعفاء الرجال، بیروت - لبنان: الکتب العلمیة، ( 1418ق).
23- جرجانی، علی بن محمّد، کتاب التّعریفات،محقق: محمّد صدّیق المنشاوی، القاهرة: دار الفضیلة، (بی‌تا).
24- جوادی ‌آملی، عبدالله، تسنیم، محقق: احمد قدسی، قم: انتشارات اسراء، (1389ش).
25- حجت، هادی و آمنه فخّاران، «تفسیر "الکشاف" و روش­شناسی زمخشری در تحلیل واژگان»، مجلۀ حدیث اندیشه، شمارۀ شانزدهم، (1392ش).
26- حسینی ‌زبیدی، محمّدمرتضی، تاج العروس، محقق: علی شیری، بیروت: دارالفکر، (1414ق).
27- خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، بی­مک: مؤسسه الخوئی الإسلامی، (بی­تا).
28- ذهبی، شمس­الدین، دیوان الضعفاء والمتروکین، محقق: حمادبن محمد الأنصاری، مکة: مکتبه النهضه الحدیثة، (1387ق).
29- ــــــــــــــــــ، الکاشففی معرفه من له روایه فی الکتب السته وحاشیته، جده: دارالقبله للثقافة مؤسسه علوم قرآن المکتبۀ العربیۀ السعودیۀ، (1413ق).
30- ــــــــــــــــــ،میزان الإعتدال فی نقد الرجال، بیروت- لبنان: دارالکتب العلمیه، (1416ق).
31- زمخشری، محمود، الفائق فی غریب الحدیث، محقق/ مصحح: ابراهیم شمس­الدین، بیروت: دارالکتب العلمیة، (1417ق).
32- ـــــــــــــــــ، الکشّاف عن حقائق غوامض التّنزیل، بیروت: دارالکتاب العربی، (1407ق).
33- صانعی­پور، محمدحسن، «حدیث انگاری زمخشری در الکشاف و تأثیر تفسیر روایی ثعلبی بر آن»، مجلۀ حدیث پژوهی، شمارۀ پانزدهم، (1395ش).
34- طباطبائی، محمّدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: انتشارات جامعه مدرّسین حوزه علمیّه قم، (1390ش).
35- طبرانی، ابوالقاسم، المعجم الصغیر، بیروت: المکتب الإسلامی، (1405ق).
36- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌ البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصرخسرو، (1372ش).
37- طبری، ابوجعفر، جامع البیان فی تفسیرالقرآن، بیروت: دارالمعرفة، (1412ق).
38- طوسی، محمّد، التّبیان فی تفسیر القرآن، محقق: احمد قصیر عاملی، بیروت: دار إحیاء التّراث العربی، (بی‌تا).
39- ـــــــــــــ.، رجال، محقق جواد قیومى اصفهانى، بی­مک: مؤسسة النشر الإسلامی التابعه لجماعه المدرسینقم، ( 1415ق).
40- طیالسی، ابو داود، مسند، محقق: محمدبن عبد المحسن الترکی، بی­مک: بی­نا، (1419ق).
41- عبدالباقی، محمد فؤاد، المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم، بی­مک: دار الکتب المصریة، (1364ق).
42- عجلی، احمد بن عبدالله، تاریخ الثقات، بیروت لبنان: دارالکتب العلمیه، (1405ق).
43- عسکری، ابوهلال، معجمالفروقاللّغویّة، محقق: سیّد نورالدّین الجزایری، قم: مؤسسةالنّشرالإسلامی، (1412ق).
44- فخررازی، ابوعبدالله، مفاتیح الغیب، بیروت: دار إحیاء التّراث العربی، (1420ق).
45- فضل‌الله، محمّدحسین، تفسیر مِن وَحی القرآن، بیروت: دار الطّباعة والنّشر، (1419ق).
46- قاضی عیاض، الشفا بتعریف حقوق المصطفى(ص)،محقق: علی‌محمد البجاوی، بی­مک: دارالکتاب العربی، (1404ق).
47- مزی، جمال­الدین أبی الحجّاج یوسف، تهذیب الکمال، بی­مک: مؤسسه الرسالة، (1403ق).
48- مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، تهران‏: دار الکتب الإسلامیة، (1371).
49- نسائی، احمد بن شعیب، الضعفاء و المتروکین، بیروت لبنان، مؤسسه الکتب الثقافیه، (1405ق).
50- نیشابوری، حاکم، المستدرک على الصحیحین، محقق: مصطفى عبدالقادر عطا. بیروت: دارالکتب العلمیة، (1411ق).