کاربردشناسی معانی ارجاعی واژگان در فرآیند ترجمه نهج‌البلاغه

نویسندگان
1 دانشجوی دکتری دانشگاه بوعلی سینا
2 دانشیار دانشگاه بوعلی سینا
چکیده
یکی از اصول بسیار مهم در حوزه­های معنی­شناسی و به­ویژه فن ترجمه، شناخت نوع واژگان کاربردی در یک زبان است. اگر کوچک­ترین واحد ترجمه را، واژگان زبان مبدأ بدانیم، در این بین با دو نوع معنای کلّی مواجه خواهیم بود که عبارتند از: معنای استعمالی و معنای بافتی. معنای استعمالی که به‌عنوان معنای ارجاعی نیز شناخته شده است، نخستین راهنمای مترجم برای دستیابی به برابری در ترجمه به­شمار می­رود. در این جستار کوشیده­ایم ضمن تبیین اهمیت شناخت معنای ارجاعی در دستیابی به برابری دقیق ترجمه­ای در متون دینی، به روش توصیفی- تحلیلی، عملکرد پنج ترجمه فارسی خطبه­های نهج­البلاغه شامل ترجمه­های آقایان جعفری، دشتی، شهیدی، فقیهی و فیض­الاسلام را در برگردان معانی ارجاعی یک­صد و دوازده واژه مورد نقد و بررسی قرار دهیم. برآیند پژوهش نشان می­دهد که هر چند شناخت معنای ارجاعی واژگان نسبت به‌معنای بافتی ساده­تر به‌نظر می­رسد؛ اما همواره ترجمۀ­ یک اثر به زبان دیگر، با چالش­هایی همراه است که از جملۀ این چالش­ها می­توان به عدم شناخت ساختار واژگان و التباس شکلی و معنوی واژگان زبان مبدأ با واژگان دیگر اشاره نمود. وجود چنین مسایلی باعث شده که ترجمه­های یادشده در پار­ه­ای از موارد، از مقولۀ تعادل واژگانی و ارائۀ برابرنهادهای دقیق، فاصله بگیرند.

کلیدواژه‌ها


*قرآن‌کریم
1- آذرنوش، آذرتاش، فرهنگ معاصر عربی- فارسی، چاپ دوازدهم، تهران: نشر نی،(1389ش).
2- ابن ابی الحدید، عزّالدین أبوحامد، شرح نهج البلاغه، چاپ اول، قم: کتابخانه عمومی آیه الله مرعشی نجفی، (1337ق).
3- ابن‌منظور، محمّدبن مکرّم، لسان‌العرب، قم: ادب الحوزه، (1363ش).
4- ایزوتسو، توشیهیکو، خدا و انسان در قرآن، معناشناسى جهانى بینى قرآنى، ترجمه احمد آرام، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، (1368ش).
5- بحرانی، ابن میثم، شرح نهج­البلاغه، بیروت: منشورات دارالثقلین، (1420ق).
6- تقیّه، محمّدحسن، «آسیب شناسی ترجمه های نهج­البلاغه»،مجموعه مقالات همایش ملّی نهج البلاغه و ادبیات، به کوشش دبیرخانه دائمی همایش نهج البلاغه، قم، (1391ش).
7- جعفری، محمد تقی، شرح و ترجمه نهج‌البلاغه، تهران: دفتر نشر، (1358ش).
8- حسان، تمام، اللغه العربیة؛ معناها و مبناها. ط2. القاهرة: الهیأه المصریه العامه للکتاب، (1979م).
9- دشتی، محمد، ترجمه نهج­البلاغه، قم: مشرقین، (1379ش).
10- سعیدی روشن، محمدباقر، «روش پلکانی مفهوم­شناسی واژگان قرآن‌کریم»، دوفصلنامه پژوهش­های قرآن و حدیث، دفتر 1، پاییز و زمستان، صص 77- 94. (1388ش).
11- شهیدی، سید جعفر، ترجمه نهج­البلاغه، تهران: علمی و فرهنگی.(1373ش).
12- فقیهی، اصغر فقیهی، ترجمه نهج­البلاغه، تهران: مشرقین، (1381ش).
13- فیروزآبادی، مجدالدین، القاموس المحیط، القاهره:  دارالحدیث، (1429ق).
14- فیض­الاسلام، سید علی­نقی، ترجمه و شرح نهج­البلاغه، تهران: بی‌نا، (1331ش).
15- قزوینی حائری، محمدکاظم، شرح نهج­البلاغه، نجف: مطبعه النعمان، (1337ش).
16- مؤیدی، احسان،  فرآیند ریشه­یابی واژگان نهج­البلاغه با تأکید بر روش ابن‌فارس، پایان­نامه کارشناسی ارشد رشته علوم حدیث گرایش نهج­البلاغه، دانشگاه قرآن و حدیث، (1392ش).
17- موسوی، سید عباس، شرح نهج­البلاغه، چاپ اول، بیروت: دار الرسول الأکرم، (1376ش).
18- هاشمی خوئی، حبیب الله، منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، چاپ چهارم، تهران: مکتبه الاسلامیه، (1358ش).
19) Catford, J.C. A Linguistic Theory of Translation, London: Oxford University Press. (1965(.
20) Nida, E. A. and Charles R. Taber. The Theory and Practice of Translation, Leiden: E.J. Brill. (1982).