بررسی و نقد گونه‌های معنایی واژه «نشط» در ترجمه‌های فارسی قرآن‌کریم

نویسندگان
1 گروه علوم قرآن و حدیث،‌دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی شهید مطهری
2 گروه علوم قرآن و حدیث دانشکده تربیت مدرس قرآن مشهد/ وابسته به دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم قم
چکیده
واژگان تک­کاربرد نسبت به سایر واژگان در قرآن‌کریم، نیاز به‌دقت بیش‌تری در ترجمه دارند؛ زیرا گزینه­های توضیحی دیگری در سایر آیات نداشته و این فقدان مصداق و سیاق آیه مشابه، بازگردانی آن­ها را با دشواری همراه کرده است. فعل «نشط» یکی از واژگان تک­کاربرد در قرآن‌کریم است که تنها یک­بار در آیه 2 سوره نازعات مورد اشاره قرار گرفته است. به‌نظر می­رسد مترجمان در برخورد با این واژه، گونه­های مختلفی از ترجمه را در پیش گرفته­ و دچار تشتت آراء شده­اند. پژوهش حاضر با هدف تحلیل داده­ها و انتخاب ترجمه برتر، با روش دسته­بندی رویکردهای مترجمان و تحلیل داده­های قرآنی، اقدام به بررسی و نقد گونه­های معنایی ارائه شده توسط ایشان نموده تا به این مسأله پاسخ گوید که نهایتاً کدام رویکرد دارای اعتبار بیشتری است؟
رهاورد پژوهش چنین است: مترجمان سه روش تحت‌اللفظی، وفادار و تفسیری را در ترجمه این آیه به­کارگرفته­اند؛ اما حقیقتاً هیچ‌یک نتوانسته است تمامی موازین نهفته در حقیقتِ واژه را رعایت نماید. در نتیجه لازم است در بازگردانی این آیه تجدیدنظر صورت گیرد.

کلیدواژه‌ها


1- آدینه‏وند لرستانى، محمدرضا، کلمه الله العلیا (ترجمه قرآن‌کریم)، تهران: اسوه، (1377ش).
2- آیتى، عبدالمحمد، ترجمه قرآن، چاپ چهارم، تهران: صدا و سیماى جمهورى اسلامى ایران، انتشارات سروش، (1374).
3- ابن‌سیده، على‌بن اسماعیل، المحکم و المحیط الأعظم، چاپ: اول، بیروت: بی­نا، (1421ق).
4- ابن درید، محمد بن حسن، جمهره اللغة، چاپ: اول، بیروت: بی­نا، (1988م).
5- ابن‏قتیبه، عبدالله بن مسلم‏، تأویل مشکل القرآن،‏ محقق: شمس‏الدین، ابراهیم‏، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، (‏1423ق).
6- ابن‌فارس، احمدبن فارس، معجم مقاییس اللغه، چاپ: اول، قم: بی­نا، (1404ق).
7- ازهرى، محمدبن احمد، تهذیب اللغة، چاپ: اول، بیروت: بی­نا، (1421ق).
8- ارفع، کاظم، ترجمه قرآن، چاپ: اول، تهران: فیض کاشانى، (1381ش).
9- الهى‌قمشه‏اى، مهدى، ترجمه قرآن، چاپ: دوم، قم: فاطمه الزهراء، (1380ش).
10- امینیان، کرم‏خدا، ترجمه قرآن، چاپ: اول، قم: اسوه، (1384ش).
11- امین، نصرت‏بیگم، تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن، چاپ: اول، بى­مک: بی­نا، (بی­تا).
12- انصاریان، حسین، ترجمه قرآن، چاپ: اول، قم: اسوه، (1383ش).
13- بحرانى، سیدهاشم‌بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، چاپ: اول، قم: بی­نا، (1374ش).
14- برزى، اصغر، ترجمه قرآن و نکات نحوى آن، چاپ: اول، تهران: بنیاد قرآن، (1382ش).
15- بروجردى، محمدابراهیم، ترجمه قرآن، چاپ: ششم، تهران: کتابخانه صدر، (1366ش).
16- پاکتچی، احمد، «ترکیب­های اضافی در ترجمه قرآن‌کریم»، علوم قرآن و حدیث، شماره 1، صص 121-131، (1376ش).
17- پاینده، ابوالقاسم، ترجمه قرآن، چاپ: پنجم، تهران: جاویدان، (1357ش).
18- پورجوادى، کاظم، ترجمه قرآن، چاپ: اول، تهران: بنیاد دائرة المعارف اسلامى، (1414ق).
19- ثقفى تهرانى، محمد، روان جاوید در تفسیر قرآن مجید، چاپ: دوم، تهران: برهان، (1398ق).
20- جلالی، سیدلطف الله، «ترجمه معنایی از نظر میلدرد لارسون»، عیار پژوهش در علوم انسانی، شماره 3، صص119-136، (1389).
21- جواهری، سیدمحمد حسن، «پژوهش در انواع ترجمه قرآن‌کریم»، پژوهش های قرآنی، شماره 42، صص136-159، (1384).
22- حجتى، مهدى، گلى از بوستان خدا، چاپ: ششم، قم: بخشایش، (1386ش).
23- حسینی، بی­بی زینب، پژوهشی درباره واژگان تک­کاربرد در قرآن‌کریم، چاپ: اول، قم: بوستان کتاب، (1393).
24- حسینی سید علی اکبر، «دلایل ناکارآمدی نظریه وحدت موضوعی سوره­های قرآن»، پژوهش­های قرآنی، شماره 56، صص52-87. ، (1386).
25- حمیری، نشوان بن سعید، شمس العلوم، چاپ: اول، دمشق، بی­نا، (1420ق).
26- خانی کلقای، ‌حسین؛ حلال خور، کوثر، «بررسی ترجمه و معادل ساختاری مفعول مطلق با محوریت ترجمه فولادوند (بررسی موردی سوره نساء)»، پژوهش‌های ترجمه در زبان و ادبیات عربی، شماره 12، صص 89-118، (1394).
27- خسروانى، علیرضا، تفسیر خسروى، چاپ: اول، تهران: کتابفروشى اسلامیه، (1390ق).
28- خرم‏دل، مصطفى، تفسیر نور، چاپ: چهارم، تهران: احسان، (1384ش).
29- راغب اصفهانى، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، چاپ: اول، بیروت: بی­نا، (1412ق).
30- رهنما، زین‏العابدین، قرآن مجید با ترجمه و جمع‏آورى تفسیر، چاپ: اول، تهران: سازمان اوقاف، (1354ش).
31- رضایى اصفهانى، محمدعلى، ترجمه قرآن، چاپ: اول، قم، موسسه تحقیقاتى فرهنگى دارالذکر، (1384ش).
32- زبیدى، ماجد ناصر، التیسیر فی التفسیر للقرآن بروایة أهل البیت، چاپ: اول، بیروت: دارالمحجة البیضاء، (1428ق).
33- سلطان على‏شاه، سلطان محمد بن حیدر، تفسیر بیان السعاده فى مقامات العبادة، چاپ: اول، تهران: سر الاسرار، (1372ش).
34- سراج، رضا، ترجمه قرآن، چاپ: اول، تهران: سازمان چاپ دانشگاه، (1390ق).
35- سمرقندى، نصربن محمد، تفسیر السمرقندى المسمى بحر العلوم، چاپ: اول، بیروت: دارالفکر، (1416ق).
36- سیوطی، عبدالرحمن،‌ النهجه المرضیه فی شرح الألفیة،‌ چاپ اول، قم: مکتب الأعلام الاسلامی، مرکز النشر، (1417ق).
37- شاه ولى‏الله، احمدبن عبدالرحیم، ترجمه قرآن، چاپ: اول، سراوان: کتابفروشى نور، (بی­تا).
38- شیبانى، اسحاق بن مرار، کتاب الجیم، چاپ: اول، قاهره: بی­نا، (1975م).
39- صادق نوبرى، عبدالمجید، ترجمه قرآن، چاپ: اول، تهران: اقبال، (1396ق).
40- صفوى، محمدرضا، ترجمه قرآن بر اساس المیزان، چاپ: اول، قم: دفتر نشر معارف، (1388ش).
41- صفى‌على‌شاه، محمدحسن‌بن محمدباقر، تفسیر قرآن صفى على شاه، چاپ: اول، تهران: منوچهرى، (1378ش).
42- صلواتى، محمود، ترجمه قرآن، چاپ: اول، تهران: مبارک، (1387ش).
43- صیادانی، علی؛ بازیار، رسول، «نقدی بر معروف­ترین روش­های ترجمه قرآن‌کریم»، پژوهش‌های قرآنی در ادبیات، شماره 3، صص1-18، (1394).
44- طاهرى قزوینى، على‏اکبر، ترجمه قرآن، چاپ: اول، تهران: قلم، (1380ش).
45- طباطبایى، محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، چاپ: پنجم، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامى، (1374ش).
46- طبرانى، سلیمان بن احمد، التفسیر الکبیر: تفسیر القرآن العظیم، چاپ: اول، اردن، اربد: دار الکتاب الثقافی، (2008م).
47- طبرسى، فضل بن حسن، جوامع الجامع، چاپ: اول، مشهد مقدس: آستان قدس رضوى، بنیاد پژوهشهاى اسلامى، (1375ش).
48- طبرى، محمدبن جریر، جامع البیان فى تفسیر القرآن، چاپ: اول، بیروت: دارالمعرفة، (1412ق).
49- طنطاوى، محمد سید، التفسیر الوسیط للقرآن الکریم‏، چاپ: اول، قاهره: نهضة مصر، (1997م‏).
50- عاملى، ابراهیم، تفسیر عاملى، چاپ: اول، تهران: کتابفروشى صدوق، (1360ش).
51- عروسى حویزى، عبد على بن جمعة، تفسیر نور الثقلین، چاپ: چهارم، قم: بی­نا، (1415ق).
52- فارسى، جلال‏الدین، ترجمه قرآن، چاپ: اول، تهران: انجام کتاب، (1369ش).
53- فراهیدى، خلیل بن احمد، کتاب العین، چاپ: دوم، قم: بی­نا، (1409ق).
54- فولادوند، محمدمهدى، ترجمه قرآن، چاپ: سوم، تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامى، (1418ق).
55- فهمی حجازی، محمد، زبان­شناسی عربی، ترجمه سید حسین سیدی، تهران: سمت، (1379).
56- فیض کاشانى، محمد محسن بن شاه مرتضى، تفسیر الصافی، ، چاپ: دوم، تهران: بی­نا، (1415ق).
57- قرشى بنابى، على‏اکبر، تفسیر احسن الحدیث، چاپ: دوم، تهران: بنیاد بعثت (مرکز چاپ و نشر)، (1375ش).
58- قلی­زاده، حیدر، «روش­های ترجمه و توصیف زبان شناختی آن­ها»، بینات، شماره 43، صص 134-144، (1383).
59- کاویان‏پور، احمد، ترجمه قرآن، چاپ: سوم، تهران: اقبال، (1372ش).
60- مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار، چاپ: دوم، بیروت: بی­نا، (1403ق).
61- موسوى گرمارودى، على، ترجمه قرآن، چاپ: دوم، تهران: قدیانى، (1384ش).
62- مرکز فرهنگ و معارف قرآن، ترجمه قرآن، چاپ: اول، قم: بوستان کتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم) ، (1385ش).
63- مشکینى اردبیلى، على، ترجمه قرآن، چاپ: دوم، قم: نشر الهادى، (1381ش).
64- مکارم شیرازى، ناصر، ترجمه قرآن، چاپ: دوم، قم: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامى، (1373ش).
65- نسفى، عمر بن محمد، تفسیر نسفى، چاپ: اول، تهران: صدا و سیماى جمهورى اسلامى ایران، انتشارات سروش، (1376ش).
66- یاسرى، محمود، ترجمه قرآن، چاپ: اول، قم: بنیاد فرهنگى امام مهدى، (1415ق).
67- مغنیه، محمدجواد، تفسیر کاشف، چاپ: اول، قم: بوستان کتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم)، (1378ش).
68- مصباح‏زاده، عباس، ترجمه قرآن، چاپ: اول، تهران: بدرقه جاویدان، (1380ش).
69- مصطفوى، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، چاپ: اول، تهران: بی­نا، (1368ش).
70- مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، چاپ: اول، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، (1423ق).
71- معزى، محمدکاظم، ترجمه قرآن، چاپ: اول، قم: اسوه، (1372ش).
72- مهنا، عبدالله على‏ ،‌ لسان اللسان‏، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة، (1413ق).
73- میبدى، احمد بن محمد، کشف الاسرار و عدة الابرار (معروف به تفسیر خواجه عبدالله انصارى)، چاپ: پنجم، تهران: امیر کبیر، (1371ش).
74- نجارپوریان، علی، کدام نوع ترجمه را انتخاب کنیم، رشد آموزش قرآن، شماره 26، صص11-16، (1388).
75- نیجیرى، عبدالله‌بن فودى‏ (بی­تا)، الحصن الرصین فی علم التصریف، چاپ اول،‏ محقق: حسین، محمد صالح‏، نیجریه، کانو: دارالامة، (بی­تا).