چالش‌های‌ترجمه‌ آیات‌ متشابه‌لفظی‌مفرد‌ در‌ قرآن‌کریم (موردکاوی:‌ موارد ناهمگون به لحاظ اسم و فعل یا نوع فعل)

نویسندگان
1 هیأت علمی گروه الهیات دانشگاه بوعلی سینا
2 دانش آموخته کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه بوعلی سینا
چکیده
قرآن­کریم ­مشتمل بر­ شگفتی­­­­ها­ و­ زیبایی­های بی­­­پایانی ­است. حوزه بیانی ­و ­ادبی­ قرآن‌کریم بستر بخش عمده­ای­از­ جذابیت­ها ­و ­برجستگی‌های آن است. بخشی از این زیبایی­ها در قالب آیاتی ارائه گردیده که­هم به لحاظ موضوعی و­ هم از لحاظ اسکلت واژگانی با هم یکسان­اند و تنها­ در­حروف یا واژگان اندکی ناهمگون می‌باشند. قرآن پژوهان از این امر با عنوان"متشابه لفظی" یاد کرده‌اند تا با اصطلاح "آیات‌ متشابه" که در حوزه علوم و معارف قرآن­مطرح­است، پوشیده نگردد. از جُستارهای شایسته­درنگ­ درباره این­گونه از آیات، ترجمه آن‌ها به زبان فارسی­است؛ چه ظاهر مشابه این دسته از آیات، گاه موجب لغزش مترجم می‌شود و بدون توجه به ناسازگاری اندکی که در واژگان این آیات هست، دریافت یکسان و در­نتیجه ترجمه مشابهی از آن‌ها ارائه می‌گردد که این امر کاستی ترجمه را در پی­دارد. در این پژوهش که با رویکرد توصیفی و تحلیل انتقادی صورت گرفته است، برخی از آیات متشابه لفظی مفرد، از نوع موارد ناهمگون به لحاظ اسم و فعل یا متفاوت از نظر نوع فعل مورد توجه قرار گرفته و در کنار تحلیل چرایی تشابه و تفاوت موجود در میان آن‌ها، ترجمه­های ارائه شده از این آیات، توسط مترجمان قرآن (آیتی، خرمشاهی، شعرانی، فولادوند، قمشه‌ای، مکارم شیرازی) واکاوی­شده­است. در بررسی این ترجمه‌ها، روشن گردید که در بیشتر موارد، مفاهیم آیات مورد بحث، به‌درستی و استواری برگردان نشده؛ لذا نگارنده برگردان دقیق‌تری از این‌گونه آیات را پیشنهاد داده است.

کلیدواژه‌ها


  * قرآن‌کریم
1- ابن‌جماعه، محمدبن ابراهیم،  کشف المعانی فی المتشابه المثانی، السعودیه: دار الشریف، (1410ق).
2- ابن‌زبیر غرناطی، احمد، ملاک التأویل القاطع بذوی الإلحاد و التعطیل فی توجیه متشابه اللفظ من­آی­القرآن، تحقیق: سعید الفلاح، بی­جا: دار الغرب الاسلامی، (2007م).
3- ابن‌عاشور، محمد بن طاهر، التحریر و التنویر، بیروت: مؤسسه التاریخ العربی، (1420ق).
4- ابن­فارس، احمد، معجم مقاییس اللغه، تحقیق: عبدالسلام هارون، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، (1404ق).
5- ابن­منظور، محمد بن مکرم، لسان­العرب،  بیروت: دار إحیاء التراث العربی، (1988م).
6- ابوحیان، محمدبن یوسف، البحر المحیط فی التفسیر، بیروت: دار الفکر، (1420ق).
7- اقبال، ابراهیم، فرهنگنامه علوم قرآن، تهران: امیرکبیر، (1385ش).
8- الهی قمشه­ای،مهدی، ترجمه قرآن‌کریم، قم: فاطمه الزهراء، (1380ش). 
9- ام، بسام،  الإتقان فی متشابهات القرآن، بی­جا: مکتبه اولاد الشیخ، (2003م).
10- انصاری، زکریا،  فتح الرحمن بکشف ما یلتبس فی القرآن، تحقیق: محمد علی الصابونی، بیروت: دار عالم الکتب، (1405ق).
11- آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیه، (1415ق).
12- آیتی، عبد المحمد، ترجمه قرآن‌کریم، تهران: سروش، (1374ش).  
13- پاکتچی، احمد، ترجمه شناسی قرآن‌کریم، تهران: دانشگاه امام صادق(ع)، (1392ش).
14- تفتازانی، سعدالدین،  المطول، قاهره: المکتبه الازهریه للتراث، (1330ش).
15- جرجانی، عبدالقاهر، دلائل­الإعجاز، شرح و تعلیق: محمد التُنجی، بیروت: دار الکتاب العربی، (1425ق).
16- خرمشاهی،بهاء الدین، ترجمه قرآن‌کریم، نسخه الکترونیک، سایت کتاب قائمیه، http://www.ghbook.ir
17- خطیب اسکافی، ابوعبدالله، درة­التنزیل و غرّةالتأویل، تحقیق: محمد مصطفی آیدین، مکّه: جامعه أم القری، (1422ق).
18- دحداح، انطوان، معجم قواعد اللغةالعربیه، بیروت: مکتبه لبنان، (1981م).
19- رازی، محمد تقی، هدایة المسترشدین، قم: مؤسسه النشر الإسلامی، (بی تا).
20- راغب­اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، عراق: طلیعه النور، (1426ق).
21- زرکشی، محمد بن عبدالله، البرهان فی علوم­القرآن، بیروت: دار المعرفه، (1410ق).
22- زمخشری، محمدبن‌عمر، الکشاف عن حقائق غوامض­التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی، (1407ق)
23- زمخشری، محمد بن عمر، أساس البلاغه، بیروت: دار صادر، (1339ق).
24- سامرائی، فاضل‌صالح،  التعبیر القرآنی، عمان: دار عمار، (2006م).
25- سامرائی، فاضل‌صالح، درآمدی بر تفسیر بیانی قرآن­کریم، ترجمه: حمیدرضا میرحاجی، تهران: سخن، (1392ش).
26- سکاکی، سراج الدین ابو یعقوب، مفتاح العلوم، تحقیق: نعیم زرزور، بیروت: دار الکتب العلمیه، (1407ق).
27- سلمانیان، سمیه و سیاوشی، کرم، «تحلیل تطبیقی ترجمه­های فارسی آیات متشابه لفظی» (موردکاوی ترجمه­های آیتی، خرمشاهی، فولادوند، شعرانی، قمشه­ای و مکارم)، همدان: دانشگاه بوعلی سینا، (1394ش).
28- سیوطی، جلال­الدین،  الإتقان فی علوم القرآن، بیروت: دار ابن اثیر، (1424ق).
29- سیوطی، جلال­الدین، معترک الأقران فی إعجاز القرآن، تحقیق: علی البحاوی، قاهره: دار الفکر العربی، (1392ق).
30- شعرانی، ابوالحسن، ترجمه قرآن‌کریم، تهران: کتابفروشی اسلامیه، ( 1374ش). 
31- صفوی، کورش، معنی‌شناسی کاربردی، تهران: انتشارات همشهری، (1382ش).
32- صفوى، محمدرضا، ترجمه قرآن براساس المیزان‏، قم: دفتر نشر معارف‏، (1388ش).
33- طباطبایی، محمدحسین،  المیزان فى تفسیرالقرآن، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، (1390ق).
34- عرب، مرتضی و فرشچیان، رضا، «بررسی ترجمه آیات متشابه لفظی در هفت ترجمه فارسی قرآن کریم»، مجله: پژوهشنامه قرآن و حدیث، شماره11، ص127-148، (1391ش).
35- فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، (1420ق).
36- فراهیدی، خلیل بن احمد،  العین، قم: نشر هجرت، (1405ق).
37- فولادوند، محمدمهدی، ترجمه قرآن‌کریم، تهران: دفتر مطالعات تاریخ، (1418ق).    
38- فیومى، احمد بن محمد،  المصباح المنیر فى غریب الشرح الکبیر للرافعى، قم: مؤسسه دار الهجره، (1414ق).
39- کرمانی، ابن­حمزه، البرهان فی توجیه متشابه القرآن لما فیه من الحجة والبیان،تحقیق: عبدالقادر احمد عطا، بی­مک: دارالفضیله، (بی­تا).
40- مرتضى زبیدى، محمدبن‌محمد، تاج العروس، تحقیق: علی شیری، بیروت: دار الفکر، (1414ق).
41- مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن‌الکریم، بیروت: دارالکتب‌العلمیه، (1426ق).
42- مطعنی، عبدالعظیم، خصائص التعبیرالقرآنی، قاهره: مکتبه وهبه، (1403ق).
43- مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌کریم، قم: دفتر مطالعات تاریخ، (1372ش).