نقد و بررسی ترجمه قرآن‌کریم- ترجمه دهم هجری

نویسندگان
1 عضو هیات علمی دانشگاه قم، گروه زبان و ادبیات عربی
2 استادیار گروه زبان وادبیات عربی دانشگاه قم،
3 عضو هیات علمی دانشگاه قم
چکیده
قرآن‌کریم بارها به زبان فارسی ترجمه شده و ارزیابی‌های زیادی نیز از ترجمه‌های قرآنی صورت گرفته است؛ ولی در این میان نقد ترجمه دهم هجری که در توجه به ظرافت‌های زبانی و انتقال پیام، بسیار زیبا، مناسب و کارآمد است، اهمیت و ضرورت فراوانی دارد که تاکنون مورد بررسی قرار نگرفته است. نگارندگان در این مقاله به‌دنبال آنند تا به معرفی و تبیین این ترجمه ناشناخته پرداخته و با روش توصیفی تحلیلی به ارزیابی موفقیت مترجم در انتقال پیام الهی، میزان همسانی تأثیر متن قرآن‌کریم و متن مقصد بر خوانندگان و مخاطبان و میزان برقراری تعادل میان ساختارهای گوناگون متن مبدأ و مقصد بپردازند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که ترجمه مذکور غالباً به ساختارهای نحوی قرآن‌کریم پایبند نیست؛ ولی در سره‌نویسی، ارائه معادل‌های دقیق و درست از غالب واژگان قرآنی، توجه به ژرف‌ساخت آیات، امانتداری، توجه به نکات صرفی و انتقال شاخصه‌های ادبی و بلاغی متن مبدأ به زبان مقصد موفق عمل نموده است.

کلیدواژه‌ها


*قرآن‌کریم
1- ابن‏ابى‏زمنین، محمد بن عبدالله، تفسیر ابن ابى زمنین‏، ط1، بیروت: ‏دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، (‏1424ق‏).
2 ابن‌عقیل، بهاءالدین عبدالله، شرح ابن عقیل، شرح محمد محی‌الدین عبدالحمید، ج1، طهران: انتشارات ناصر خسرو، (1964م).
3 ابن منظور، أبو الفضل جمال الدین محمدبن مکرم، لسان العرب، دار صادر، (2003م).
5- ابن‏جزى، محمد بن احمد، التسهیل لعلوم التنزیل،‏ تحقیق: عبد الله خالدى، ط1، بیروت‏: شرکة دار الأرقم بن أبی الأرقم‏، (1416ق).
6- ابن‏جوزى، عبدالرحمن بن على‏، تذکره الأریب فی تفسیر الغریب (غریب القرآن الکریمط1، بیروت: ‏دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، (‏1425ق).
7- ابن‏هائم، احمدبن محمد، التبیان فى تفسیر غریب القرآن، تحقیق: ضاحى عبدالباقى محمد، ‏ ط1، بیروت‏: دار الغرب الإسلامی‏، (1423ق‏).
8- ابن‌هشام، جمال‌الدین، مغنی اللبیب عن کتب الاعاریب؛ تحقیق مازن المبارک؛ بیروت: بی‌نا، (1979م).
9- أبوعبیدة، معمر بن مثنی، «مجاز القرآن»، بی‌مک، مکتبةالخانجی، (1381ش).
10- ابوالفتوح رازى، حسین‌بن‌على، ‏روض الجنان وروح الجنان فی تفسیر القرآن، تصحیح: محمدمهدى‏ ناصح، مشهد: آستان قدس، (‌1408ق‏).
11- باطنی، محمدرضا، پیرامون زبان و زبان شناسی، چاپ دوم، تهران: مؤسسه انتشارات آگاه، (1376ش).
12-  بغوى، حسین بن مسعود، تفسیر البغوى المسمى معالم التنزیل‏، محقق: عبد الرزاق مهدى، ط1، ‏بیروت: ‏دار إحیاء التراث العربی‏، (1420ق‏).
13- بی‌آزار شیرازی،  عبدالکریم، ‌قرآن ناطق، بی‌مک: دفتر نشر فرهنگ اسلامی‌، (‌1376ش).
14- بیضاوى، عبدالله بن عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل (‌تفسیر البیضاوى)، اعداد: محمد عبدالرحمن مرعشلى، ‏بیروت:‏ دار إحیاء التراث العربی: (1402ق).
15- تفتازانی، سعد الدین، مطول، قم: مکتبة الدواری: (‌1409ق).
16- ترجمه قرآن (‌دهم هجرى)، کوشش: على رواقى، تهران‏: فرهنگستان زبان و ادب فارسى، (‌1383ش‏).
17- ثعالبى، عبدالرحمن‌بن‌محمد، تفسیر الثعالبى المسمى بالجواهر الحسان فى تفسیر القرآن‏، تحقیق: عادل احمد ابوسنه و عبدالفتاح‏ معوض و على محمد عبدالموجود، ط1، بیروت‏: دار إحیاء التراث العربی، ‏(‌1418ق‏).
18- ثعلبى، احمدبن‌محمد، الکشف و البیان المعروف تفسیر الثعلبی‏، تحقیق: ابى محمد ابن عاشور، چاپ اول، بیروت‏: دار إحیاء التراث العربی، (1422ق‏).
19- جرجانی، عبدالقاهر، أسرارالبلاغة، ترجمه: جلیل تجلیل. تهران: انتشارات دانشگاه تهران (1370ش).
20- حسان، تمام، 2000م، الاصول دراسةإبستیمولوجیة للفکر اللغوی عندالعرب، القاهره: عالم الکتب، (‌2000م).
21 - حسن، عباس1975م النحو الوافی، ج1، ط5؛ مصر: دارالمعارف، (‌1975م).
22 - حسنى واعظ، محمود بن محمد، دقائق التأویل وحقائق التنزیل‏، تحقیق: جویا جهانبخش، ط1، تهران‏: میراث مکتوب، (‌‏1381ش‏).
23- خازن، على‌بن‌محمد، تفسیر الخازن المسمى لباب التأویل فی معانی التنزیل،‏ تصحیح: عبدالسلام محمدعلى‏ شاهین، ط1، بیروت‏: دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون‏، (1415ق‏).
24 - خولی، محمد علی، قواعد تحویلیةللغةالعربیة، الریاض: دار المزینة، (‌1981م).
25 - دینورى، عبدالله بن محمد، تفسیر ابن وهب،  بیروت‏: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون‏، (1424ق).‏
26 -رضایى اصفهانى، محمدعلى، ‏ترجمه قرآن، قم‏، دارالذکر، (1383ش)‏.
27 - سراج، رضا، ترجمه قرآن، چاپ اول، تهران‏: سازمان چاپ دانشگاه، (‏1390ق‏).
28- سمرقندى، نصر بن محمد، تفسیر السمرقندى المسمى بحر العلوم، ‏ تحقیق: عمرعمروى، ط1، بیروت: ‏دار الفکر، (1416ق)‏ 
29- سیواسى، احمد بن محمود، عیون التفاسیر، تحقیق: بهاء الدین دارتما، ‏ط1، بیروت‏: دار صادر‌، (1427ق‏)
30 - سیوطی، جلال الدین، ‌الاتقان فی علوم القرآن، بیروت: المکتبةالثقافیة. (1973م).
31- شعرانى، ابوالحسن‏، ترجمه قرآن، چاپ دوم، تهران‏: کتابفروشى اسلامیه، (‏1374ش).
‏32- شیخ علوان، نعمه‏الله بن محمود، الفواتح الإلهیه و المفاتح الغیبیه الموضحه للکلم القرآنیه و الحکم الفرقانیة، ط1، قاهره‏: دار رکابی للنشر، (1999م).
33 - صافى، محمود، الجدول فی إعراب القرآن وصرفه وبیانه مع فوائد نحویةهامة، ط4، دمشق‏: دار الرشید، (‌1418ق‏).
34 - طبرانى، سلیمان بن احمد، التفسیر الکبیر، ط1، اربد: دار الکتاب الثقافی‏،( 2008م‏).
35- طبرسى، فضل بن حسن‏، تفسیر جوامع الجامع، تصحیح: ابوالقاسم گرجى، ‏قم‏، بی‌نا، (‌1412ق)‏.
36 - طبرسى، فضل بن حسن‏، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن‏، تصحیح: یزدى طباطبایى، فضل‏الله‏، ط3،  تهران‏ ناصر خسرو، (‌1372ش)‏.
37 - غلایینی، مصطفی، جامع الدروس العربیة؛ ج3؛ ط10؛ تهران: انتشارات ناصر خسرو؛ (1968م).
38- فراء، یحیى بن زیاد، معانى القرآن، تحقیق: محمد على نجار، ‏ احمد یوسف‏نجاتى، ط2، قاهره‏: الهیئه المصریه العامه للکتاب، ‏(1980م).
39- قرشی، سیدعلی‌اکبر، قاموس در قرآن، ج3، چاپ سوم، تهران: دارالکتب الاسلامیة، (1361ش).
40- قرطبى، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، ‏ ط1، تهران: ‏ناصر خسرو، (1364ش)
41 - قشیرى، عبدالکریم بن هوازن‏، لطائف الاشارات، ط3، تحقیق: ابراهیم بسیونى‏، قاهره‏: الهیئةالمصریةالعامةللکتاب، (‌‏2000م‏).
42- لطفی پورساعدی، کاظم، ‌درآمدی به اصول و روش ترجمه، تهران: نشردانشگاهی، (1387ش).
43- محلى، محمد بن احمد،  تفسیر الجلالین، ‏تحقیق: عبدالرحمن بن ابى‏بکر سیوطى، ط1، بیروت: مؤسسةالنورللمطبوعات، (‌1416ق‏).
44-  مقاتل بن سلیمان‏، تفسیر مقاتل بن سلیمان‏، محقق: شحاته، عبدالله محمود، ط1، بیروت:‏ دار إحیاء التراث العربی‏، (‌1423ق‏).
45 - مشکوه الدینی، مهدی1370هـ، دستور زبان فارسی بر پایه نظریه گشتاری، مشهد، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، (1370ش).
46 مکارم‌شیرازی، ناصر، تفسیرنمونه، ج26، چاپ هجدهم، تهران: دارالکتب‌الاسلامیة، (1378ش).
47- مکى‌بن حموش،‏ الهدایه إلى بلوغ النهایة، اشراف: شاهد بوشیخى، ط1، امارات- شارجه‏: جامعه الشارقه، (‏1429ق)‏.
48- نیومارک، پیتر، الجامع فی الترجمة، ترجمه: حسن غزالة، بیروت: مکتبةالهلال، (‌2006 م).
49- نحاس، احمدبن محمد، اعراب القرآن، حاشیه: عبدالمنعم خلیل ابراهیم‏، ط1، بیروت‏: دار الکتب العلمیة، (1‏142ق‏).
50- یزیدى، عبدالله بن یحیى، ‏غریب القرآن و تفسیره‏، تحقیق: محمدسلیم الحاج، ‏ ط1، بیروت‏: عالم الکتب، (‏1405ق‏).
51 - امانی، رضا، زربخش، لیلا، فرهادی، ام البنین، ‌»روش شناسی نقد ترجمه مجاز در قرآن‌کریم»، مجله پژوهش‌های ترجمه در زبان و ادبیات عربی، سال3، شماره6، (1392ش).
52- قلی‌زاده، حیدر، ‌»نقش ساختار دستوری در ترجمه قرآن‌کریم»، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن، دانشنامه موضوعی قرآن، شماره3،  (1383ش).
53- Chomsky Noam1965 ;aspects of the theory of syntax ;M. I. T press;,)1965.(
54- Cook, V. J &2007 Newson ;Chomsky ,s universal grammar, Blackwell publishing, )2007( .