راهبردی زبان‌شناختی در ترجمه‌ قرآن از دیدگاه کارکرد نقش‌های زبان

نویسنده
عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبائی
چکیده
این مقاله کارآییِ روش یکنواخت در ترجمه‌ قرآن را برای رویارویی با آیات گوناگون به نقد می‌گذارد. مسئله‌ این است که اتخاذ روش یکنواخت در ترجمه‌ آیات متنوع به چه میزان می‌تواند ترجمه‌ای معادل از آیات ارائه دهد؟ و روشی که می‌تواند متناسب با تنوع آیات در ترجمه برگزیده شود چیست؟ روش تحقیق تحلیلی-تطبیقی خواهد بود. در بخش تحلیلی به دو نظریه رجوع می‌شود. 1. نظریه ترجمه بر اساس کارکرد نقش‌های زبان که استدلال می­کند برای رسیدن به تعادل در ترجمه، روش ترجمه باید متناسب با نوع کارکرد زبان در تولید متن اصلی انتخاب شود. 2. نظریه انسجام قرآن که استدلال می‌کند قرآن در عین برخورداری از انسجامی کلی، موضوعات و اهداف متنوعی را در آیات دنبال کرده و بنابراین از اسلوب‌های بیانیِ مختلفی بهره برده. از این دو استدلال نتیجه گرفته می‌شود که برای ترجمه‌ قرآن باید به نوع کارکرد زبان در تولید هر آیه متناسب با موضوع و هدف آیه دقت کرد و متقابلا همان نوع از کارکرد زبان را در زبان مقصد فعال کرد. در بخش تطبیقی، چهار نمونه از چهار روش مختلفِ ترجمه انتخاب می‌شود و در رویارویی با چهار آیه با بیان مختلف به‌طور مقایسه‌ای تحلیل می‌شود. این تحلیل در سطح نمونه‌ها نشان می‌دهد هر یک از روش‌ها در رویارویی با یک آیه، در رسیدن به تعادل در ترجمه از منظر نوع کارکرد زبان، موفق‌تر از سه روش دیگر عمل کرده است.

کلیدواژه‌ها


* قرآن‌کریم
1- ـــــــــ ، ترجمه بهاء­الدین خرمشاهی، نسخه الکترونیکی، قم، مؤسسه فرهنگی تبیان، (1387ش).
2- ـــــــــ ، ترجمه حسین انصاریان، نسخه الکترونیکی، قم، مؤسسه فرهنگی تبیان، (1393ش).
3- ـــــــــ ، ترجمه محمد صادقی تهرانی، نسخه الکترونیکی، قم، انتشارات شکرانه، (1392ش).
4- ـــــــــ ، ترجمه ناصر مکارم‌شیرازی، نسخه الکترونیکی، قم، مؤسسه فرهنگی تبیان، (1393ش).
5- اشرفی، امیررضا، «پیوستگی آیات قرآن و نقش آن در تفسیر از منظر علامه طباطبایی قدس سره»، مجله دوفصلنامه قرآن شناخت، شماره 2، ص 25- 58، (1387ش).
6- اکرمی، ایوب و اسکندرلو، محمدجواد، «انسجام مضمونی آیات و سوره­های قرآن»، مجله فصلنامه مطالعات تفسیری، شماره 5، ص 65- 93، (1390ش).
7- البرزی، پرویز، مبانی زبان­شناسی متن، تهران، امیرکبیر، (1386ش).
8- اندرمن، گانیلا، «زبان­شناسی و ترجمه»، ترجمه صدف حکیمی­زاده. کتاب مطالعات ترجمه: یک میان­رشته. ص 81- 105، تهران، رخ­داد نو، (1393ش).
9- بقاعی، ابوالحسن ابراهیم بن عمر، نظم الدرر فی تناسب الآیات و السور، بیروت، دار الکتب العلمیة، (1415ق).
10- بهرامی، محمد، «پیوند آیات سوره­های قرآن در تفسیر الظلال». مجله فصلنامه پژوهش­های قرآنی، ش 59 و 60، ص 180- 199، (1388ش).
11- پالامبو، گیزپه، اصطلاحات کلیدی در مطالعات ترجمه، ترجمه فرزانه فرحزاد، تهران، قطره، (1391ش).
12- جواهری، محمدحسن، «روش­شناسی ترجمه قرآن»، تهران، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، (1391ش).
13- حرّی، ابوالفضل، «روابط متنی در قرآن: مناسبت، انسجام و ساختار». مجله ماهنامه کتاب ماه دین. شماره 171. ص 79-89، (1390ش).
14- -----------، «مطالعه ساختار زبان­شناختی در قرآن»، مجله ماهنامه کتاب ماه دین، شماره 189. ص 85-98، (1392ش).
15- حسینی، سیدعلی‌اکبر، نظریه وحدت موضوعی سوره­های قرآن(نگرش­ها و چالش­ها)، تهران، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، (1393ش).
16- حقانی، نادر، نظرها و نظریه­های ترجمه، تهران، امیرکبیر، (1386ش).
17- زرکشی، محمد بن عبدالله، البرهان فی علوم القرآن، بیروت، دار المعرفة، (1990م).
18- سجادی، سید ابراهیم، «نگرشی بر التفسیر الحدیث»، مجله فصلنامه پژوهش­های قرآنی، شماره 62 و 63، ص190- 215، (1389ش).
19- سید قطب،  فی ظلال القرآن، قاهره، در الشروق، (1400ق).
20- صالحی، سید عباس، «پیوند معنایی سوره­های قرآن»، مجله فصلنامه پژوهش­های قرآنی، شماره 56، ص4- 17، (1387ش).
21- صدر، سیدموسی، «ترجمه قرآن در ترازوی تعادل»، مجله فصلنامه پژوهش­های قرآنی، شماره 42 و 43. ص 98- 119، (1384ش).
22- صفوی، کورش، معنی­شناسی کاربردی، تهران، همشهری، (1392ش).
23- صیادانی، علی و بازیار، رسول، «نقدی بر معروف­ترین روش­های ترجمه قرآن‌کریم (براساس جدیدترین تئوری­های ترجمه و زبان­شناسی)»، مجله دوفصلنامه پژوهش­های قرآنی در ادبیات، شماره 1، ص1- 17، (1394ش).
24- طباطبائی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه­ سید محمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، (1374ش).
25- گنتزلر، ادوین، نظریه­های ترجمه در عصر حاضر، ترجمه علی صلح­جو، تهران، هرمس، (1380ش).
26- لسانی فشارکی، محمدعلی و طیب حسینی، سید محمود، «تفسیر بیانى: تفسیر قرآن کریم به شیوه تحلیل ادبى ـ بلاغى»، از دائرة المعارف قرآن‌کریم. جلد 8. ص 205- 216، تهران، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، (1389ش).
27- ماندی، جرمی، آشنایی با مطالعات ترجمه؛ نظریه­ها و کاربردها، ترجمه­ حمید کاشانیان، تهران، رخ، (1384ش).
28- میر، مستنصر، «سوره به منزله کلیت»، ترجمه ابوالفضل حرّی، از کتاب مطالعه قرآن به منزله اثر ادبی، ص 99- 117، تهران، نیلوفر، (1390ش).
29- نیومارک، پیتر، دوره آموزش فنون ترجمه، تهران، رهنما، (1386ش).
30- هتیم، بزیل و ماندی، جرمی، مرجعی پیشرفته برای ترجمه، ترجمه­ مریم جابر، تهران، سمت، (1388ش).