بررسی چند معنایی واژه «روح» در ترجمه های قرآن کریم

نویسندگان
1 هیئت علمی
2 مربی دارالقرآن رضوی
3 دانشجو
چکیده
واژگان چندمعنایی به دلیل دشواری و اهمّیت در گزینش معنی، می­تواند به عنوان یکی از ملاک­های بررسی قوّت و ضعف یک ترجمه لحاظ ­شود. همانگونه که این دسته ازکلمات در تفسیر آیات مرتبط با خود، برداشت‌های مختلفی را پدید آورده­ ، وجود آن­ها در ترجمه­های قرآنی نیز احتمال شکل­گیری ترجمه­های یکسان را کاهش داده است. نوشتار حاضر که به طور مشخّص، واژه «روح» را از میان واژگان چندمعنایی برگزیده است، ضمن واکاوی معنای صحیح این کلمه با هیأت­های متفاوت و در سیاق­های گوناگون، به تحلیل و بررسی بیش از 40 مورد از ترجمه­های فارسی قرآن در خصوص این کلمه پرداخته و از رهگذر دیدگاه­های مفسران و اهل لغت، عیارسنجی مهارت ترجمه­های قرآن در حوزه مورد بحث را وجهه همّت خود ساخته است. حاصل تحقیق نشان می­دهد هنگامی­که کلمه روح به صورت مطلق و به همراه ملائکه به کار برده می­شود، منظور همان موجود مستقلی است که در روایات ائمه اهل بیت (ع) شناسانده شده است و برتر از جبرئیل می­باشد و زمانی­که به صورت ترکیب با یک اسم یا ضمیر و در حالت موصوف یا مضاف به کار رفته است، مفهوم مشکّکی است که هرچند، عالی­ترین درجه آن را خداوند در مخلوقی جداگانه که مصداق اکمل و اتمّ روح است، قرار داده؛ امّا می­تواند مصادیق پایین­تری را نیز داشته باشد.

کلیدواژه‌ها


* قرآن کریم.                                                             
1-    إبن جوزی، جمال الدین أبو الفرج،  نزهه الأعین النواظر فی علم الوجوه و النظائر، تحقیق: محمد عبد الکریم کاظم الراضی، بیروت: مؤسسه الرسالة، (1404ق).
2-    ابن‌ابى‌حاتم، عبدالرحمن‌بن‌محمد، ‏تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: اسعدمحمدالطیب‏، عربستان سعودى‏: مکتبة نزار مصطفى الباز، (1419ق).‏
3-    ابن‌فارس، أحمدبن‌فارس، ‏معجم المقاییس اللغة، محقق/ مصحح: هارون، عبدالسلام محمد، قم: مکتب الاعلام الاسلامی،‏ (1404ق).
4-    ابوحمزه ثمالى، ثابت بن دینار، ‏تفسیر القرآن الکریم، تحقیق: عبدالرزاق محمدحسین حرز الدین/ محمدهادى معرفت‏، بیروت: دارالمفید، (1420ق).
5-    ابیارى،‏ ابراهیم،الموسوعةالقرآنیة، (بى‏مک): موسسة سجل العرب،‏ (1405ق).
6-    بحرانى، سیدهاشم، ‏البرهان فى‌تفسیرالقرآن‏، تحقیق: قسم الدراسات الاسلامیه موسسه البعثة- قم‏، تهران‏: بنیاد بعثت،‏ (1416ق).
7-    تهانوی، محمدبن­علی، موسوعة‌کشاف اصطلاحات‌الفنون و العلوم، تحقیق: د. علی دحروج، مُعَرِّب: د. عبدالله الخالدی، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون، (1996م).
8-    جرجانى، ابوالمحاسن حسین‌بن‌حسن، جلاء الأذهان و جلاء الأحزان‏، تهران‏: انتشارات دانشگاه تهران‏، (‏1377‏ش)‏.
9-    حاجی­خلیفة، مصطفى­بن­عبدالله،  کشف الظنون عن أسامی الکتب و الفنون، بغداد:مکتبة المثنى، (1941م).
10-حجتى، سیدمحمدباقر، ‏اسباب النزول، تهران‏: دفتر نشر فرهنگ اسلامى،‏ (1377ش).
11-حسینى شاه‌عبدالعظیمى، حسین‌بن‌احمد، تفسیر اثنا‌عشرى‏، تهران‏: انتشارات میقات، (1363‏ش).‏‏
12-حسینی بخاری قِنَّوجی، أبوالطیب­محمد­صدیق­خان،أبجد العلوم، (بی­مک): دار ابن حزم،(1423ق).
13-خواجوى، محمد،‏ترجمه قرآن، تهران‏: انتشارات مولى،‏ (1410ق).
14-درویش، محیى الدین، ‏اعراب القرآن و بیانه،‏ سوریه‏: دارالارشاد، (1415ق).
15-دعاس، حمیدان، قاسم، ‏اعراب القرآن الکریم‏، دمشق: دارالمنیر و دارالفارابى،‏ (1425ق).
16-راغب أصفهانى، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن‏، بیروت- دمشق‏: دار القلم- الدار الشامیة، (1412‏ق).‏
17-رافعی، مصطفى صادق،تاریخ آداب العرب، (بی­مک): دار الکتاب العربی، (بی­تا).
18-رستمی، محمدحسن، علی­رضا حاجی­آبادی، «تأثیروجوهونظایردرترجمه­هایمعاصرفارسی باتکیهبرواژه فتنه»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، شماره اول، ص139-182، (1389ش).
19-زرکشی، أبوعبدالله­بدرالدین­محمد،البرهان فی علوم القرآن،تحقیق: محمد­أبوالفضل­إبراهیم، بیروت، دارالمعرفة، (1376ش).
20-سالم‌مکرم،‏ عبدالعال، المشترک اللفظى فی‌الحقل القرآنی، بیروت‏: موسسة الرساله‏، (1417ق).‏
21-سعیدی روشن، محمد باقر، «روش پلکانی مفهوم شناسی واژگان قرآن»، پژوهش­های قرآن و حدیث، شماره1، ص77-94، (1388ش).
22-سیوطى،‏ جلال‌الدین، الإتقان فی‌علوم‌القرآن‏، بیروت‏: دارالکتاب العربى‏، (2001م/ 1421ق).‏
23-شاکر، محمدکاظم، «تفسیری از روح»، پژوهش‌های فلسفی-کلامی، شماره2، ص5-21، (1378ش).
24-شکرانی، رضا، «درآمدی بر تحلیل ساخت‌های نحوی قرآن و ترجمه آن به فارسی»، مقالات و بررسی‌ها، شماره 69، ص11-30، (1380ش).
25-شیخ مفید، محمدبن‌محمد، ‏تفسیرالقرآن المجید، تحقیق: سیدمحمدعلى ایازى‏، قم‏: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى،‏ (1424ق).‏
26-صاحب‌بن‌عباد، إسماعیل‌بن‌عباد، ‏المحیط فی اللغة، محقق/ مصحح: آل‌یاسین، محمدحسن،‏ بیروت‏: عالم الکتاب،‏ (1414ق).
27-صادقى تهرانى، محمد، ‏البلاغ فى تفسیر القرآن بالقرآن، قم‏: مؤلف،‏ (1419ق).
28-صافى، محمودبن عبدالرحیم، الجدول فى اعراب القرآن‏، دمشق بیروت: دارالرشید مؤسسه الإیمان‏، (1418ق).
29-طاشکبری‌زاده، احمدبن مصطفی،مفتاح السعاده و مصباح السیاده فی موضوعات العلوم،بیروت: دار الکتب العلمیه، (1405ق).
30-طباطبایی، سیدمحمدحسین، ‏ترجمه تفسیرالمیزان‏، ترجمه موسوى همدانى، سیدمحمدباقر، قم‏: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ مدرسین حوزه، (1374ش).
31-طبرسى، فضل بن حسن، ‏مجمع البیان فى تفسیر القرآن‏، تحقیق: با مقدمه محمد جواد بلاغى‏، تهران‏: انتشارات ناصر خسرو، (‏1372ش).‏
32-طریحی، فخرالدین‌بن‌محمد، مجمع‌البحرین،‏ محقق/ مصحح: حسینى اشکورى، احمد، تهران‏: مرتضوى،‏ (1375ش).‏
33-طوسى، محمدبن‌حسن، ‏التبیان فى تفسیر القرآن‏، تحقیق: با مقدمه شیخ آغابزرگ تهرانى و تحقیق احمد قصیرعاملى، بیروت: داراحیاء التراث العربى‏، (بی­تا).
34-طیب، سیدعبدالحسین، ‏‏اطیب البیان فی تفسیر القرآن‏، تهران‏: انتشارات اسلام،‏ (1378ش).
35-عوا، سلوى‌محمد، بررسى زبان‏شناختى وجوه و نظایر در قرآن، ترجمه:‏ سیدحسین سیدى،‏مشهد: به نشر، (1382ش).‏
36-فراهیدى، خلیل‌بن‌أحمد، ‏کتاب العین،‏ قم‏: نشر هجرت، ‏(1409ق).‏
37-فیض کاشانى، ملامحسن، ‏تفسیر الصافى‏، تحقیق: حسین اعلمى‏، تهران‏: انتشارات الصدر، (1415ق).
38-قرائتى، محسن، ‏‏تفسیر نور، تهران‏: مرکز فرهنگى درس‌هایى از قرآن،‏ (1383ش).
39-قرشى، سیدعلى اکبر، ‏تفسیر احسن الحدیث‏، تهران‏: بنیاد بعثت، (1377ش).
40-قمى مشهدى، محمدبن‌محمدرضا، ‏تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب‏، تحقیق: حسین درگاهى‏، تهران‏: سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامى‏، (1368ش).‏
41-قمى، على‌بن‌ابراهیم،‏‏ تفسیر قمى، تحقیق: سیدطیب موسوى جزایرى، قم‏: دارالکتاب،‏ (1367ش)‏.
42-کاشانى، محمدبن‌مرتضى، ‏تفسیر المعین‏، تحقیق: حسین درگاهى، قم: کتابخانه آیت الله مرعشى نجفى، (‏1410ق).
43-کاشانى، ملا فتح الله، ‏تفسیر منهج الصادقین فى الزام المخالفین‏، تهران‏: کتابفروشى محمد حسن علمى‏، (‏1336ش).
44-کاشفى‌سبزوارى، حسین‌بن‌على، مواهب علیه، تحقیق: سیدمحمدرضا جلالى نائینى، ‏تهران: سازمان چاپ و انتشارات اقبال، (1369ش).
45-کلینى، محمدبن‌یعقوب‌بن‌اسحاق، ‏الکافی، محقق/ مصحح: غفارى، على‌اکبر و آخوندى، محمد، تهران‏: دارالکتب الإسلامیة، (‏1407ق).
46-گنابادى، سلطان‌محمد، ‏تفسیر بیان‌السعادة فى مقامات العبادة، بیروت‏: مؤسسةالأعلمیللمطبوعات، (1408ق).‏‏
47-محلى، جلال‌الدین / جلال‌الدین سیوطى، ‏‏تفسیر الجلالین‏، بیروت‏: مؤسسه النور للمطبوعات‏، (1416ق).‏
48-مدنی‌شیرازی، على‌خان‌بن‌أحمد، الطراز الأول و الکناز لما علیه من لغه العرب المعول‏، مشهد: مؤسسه آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث،‏ (1384ش)‏.
49-معرفت، ‏محمدهادى، علوم قرآنى،قم‏: موسسه فرهنگى التمهید، (1381ش).
50-مغنیه، محمدجواد، التفسیر المبین‏، قم‏: بنیاد بعثت، (بی­تا).
51-مقاتل‌بن‌سلیمان، ابوالحسن، الوجوه و النظائر فی القرآن، تحقیق حاتم صالح ضامن، دبی: مرکز جمعه الماجد للثقافه و التراث، (1427ق).
52-مکارم ­شیرازی، ناصر، ‏تفسیر نمونه‏، تهران‏: دار الکتب الإسلامیة، (1374ش).
53-نحاس، ابوجعفراحمدبن‌محمد، ‏اعراب القرآن، بیروت‏: منشورات محمدعلى بیضون، دارالکتب العلمیة، (1421ق).
54-هویدى­ بغدادى، محمد،  التفسیر المعین للواعظین و المتعظین، قم‏: انتشارات ذوى القربى‏، (بی­تا).‏