واکاوی و نقد ترجمه آیات کلامی (مطالعه موردی: خطاب‌های عتاب‌گونه به پیامبر اکرم (ص) در قرآن‌کریم)

نویسندگان
1 عضو هیأت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس
2 دانشجوی دکتری علوم قرآن وحدیث
چکیده
در برخی آیات کلامی قرآن‌کریم، تعابیری وجود دارد که در آن‌ها خداوند متعال با لحنی عتاب­آمیز و هشدارگونه، پیامبر اکرم (ص) را مورد خطاب قرار داده­ است. از برجسته­ترین گونه­های این عتاب­ها می­توان به نهی از شرک، امر به طلب بخشش از خداوند، نهی از شک، نهی از پیروی خواسته­های اهل کتاب، تذکّر به، تقدّم ترس از خدا بر ترس از مردم، تأکید بر حفظ الهی و عتاب بر تحریم حلال الهی اشاره کرد. از آن‌جا که برگرداندن چنین تعابیری به زبان فارسی یا هر زبان دیگری ممکن است شائبه عدم عصمت پیامبر اکرم (ص) را در ذهن خواننده ایجاد و تقویت کند؛ لذا ترجمه این دسته آیات از جایگاه حساس و خطیری برخوردار بوده و مسئولیت مترجم آن را دو چندان می­سازد؛ چرا که انتقال صحیح محتوای این گونه آیات، افزون بر حفظ ساختارهای دستوری و بلاغی و نیز همسانی تأثیر متن مبدأ و مقصد بر مخاطبان، توجه و اشراف ویژه مترجم را به مبانی کلامی طلب می­کند. این جستار بر آن است ضمن بهره‌گیری از آرای مفسّران و محقّقان قرآنی و با تکیه بر پیش­فرض­های کلامی، برخی از مهم­ترین ترجمه­های این آیات را مورد بررسی و نقد قرار داده، تا در این رهگذر، پس از بیان ضعف و قوت­های احتمالی این ترجمه­ها و ارزیابی روش­های گوناگون به­کار گرفته شده در آن‌ها، اعم از لفظی، وفادار، آزاد و تفسیری به معرفی موفق­ترین روش در تطبیق مراد واقعی این دسته از آیات مبادرت ورزد.

کلیدواژه‌ها


*قرآن‌کریم.
1- آلوسی، محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دارالکتب العلمیة، (1415ق).
2- ابن‌ابی‌الحدید، عزالدین ابوحامد، شرح نهج‌البلاغة، بیروت: داراحیاء الکتب‌العربیة، (1383ق).
3- ابن‌نعمان، محمدبن‌محمد (شیخ مفید)، اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات، به اهتمام دکتر مهدی محقق، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل (دانشگاه تهران)، (1371ش).
4- براتی، زینب، «خطاب­های الهی به پیامبر (ص) در نهی از شک»، فصلنامه بینات، شماره 71، (1390ش).
5- تفتازانی، مسعودبن عمر، شرح المقاصد فی علم الکلام، قم: منشورات الشریف الرضی، (1409ق).
6- ثقفی تهرانی، محمد، تفسیر روان جاوید، چاپ سوم، تهران: انتشارات برهان، (1398ق).
7- جواهری، محمدحسین، درس­نامه ترجمه (اصول، مبانی و فرآیند ترجمه قرآن)، چاپ دوم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، (1389ش).
8- راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق صفوان عدنان داودی، بیروت: دار العلم، (1412ق).
9- زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض القرآن، چاپ سوم، بیروت: دار الکتب العربی، (1407ق).
10- سبحانی، جعفر، عصمة الانبیاء فی القرآن الکریم، چاپ سوم، قم: موسسه امام صادق (ع)، (1425ق).
11- سبحانی، جعفر، مفاهیم القرآن، قم: موسسه الشهداء العلمیة، (1407ق).
12- شریفی‌اصفهانی، مهین، «جستاری در خطاب­های عتاب­آمیز خداوند به پیامبر (ص)»، فصلنامه مقالات و بررسی­ها، شماره 72، (1381ش).
13- شریفی‌اصفهانی، مهین، «پژوهشی در خطاب­های خداوند به پیامبر در قرآن»، فصلنامه بینات، شماره 59، (1387ش).
14- طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، (1417ق).
15- طبرسی، فضل‌بن‌حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ سوم، تهران: انتشارات ناصرخسرو، (1372ش).
16- طبری، ابوجعفر محمدبن‌جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت: دارالمعرفة، (1412ق).
17- طوسی، محمدبن‌حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی­تا.
18- فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمدبن‌عمر، مفاتیح الغیب، چاپ سوم، بیروت: داراحیاء التراث العربی، (1420ق).
19- کلینى، محمدبن‌یعقوب، الکافی، چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الاسلامیة، (1407ق).
20- مجلسی، محمدباقربن محمدتقى، ‏بحارالأنوار، چاپ دوم‏، بیروت: دارإحیاء التراث العربی، (1403ق).
21- معرفت، محمدهادی، تنزیه الانبیاء، قم: نشر بلوغ، (1374ش).
22- مغنیه، محمدجواد، تفسیر الکاشف، تهران: دار الکتب الاسلامیه، (1424ق).
23- موسوی، ابوالقاسم علی‌بن‌حسین (سیدمرتضی)، تنزیه الانبیاء، قم: منشورات الشریف الرضی، بی­تا.
24- همدانی، القاضی عبدالجبار بن احمد، شرح الاصولالخمسة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، (1422ق).
25- یوسفیان، حسن و شریفی، احمدحسین، پژوهشی در عصمت معصومان (ع)، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، (۱۳۷۷ش).
26- جامع التفاسیر نور.