بررسی معانی مختلف حرف «لکنَّ» و نقد ترجمه های فارسی آن در قرآن کریم

نویسندگان
1 استادیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه تربیت مدرس
2 دانشجوی دکترای زبان و ادبیات عربی دانشگاه تربیت مدرس
چکیده
افتن معنای بلاغی فرآیند استدراک در مشخص نمودن معنی آیات قرآن‌کریم اهمیتی فراوان دارد. این اهمیت هنگامی نمایان­تر می­گردد که مترجم بخواهد معنی واژه «لکنَّ» را به فارسی برگرداند. این واژه از حروف مشبهه بالفعل است و یکی از حروفی می­باشد که می­توان با آن فرآیند استدراک را ارائه نمود. مترجم بدون فهم آیه و بی­آنکه به تفاسیر و معانی بلاغی این حرف را بیابد در ترجمه آن اشتباه خواهد کرد. هدف این نوشتار بررسی جنبه­های بلاغی موضوع «استدراک» در قرآن کریم به­ویژه دریافت معنای «لکنّ» ناسخه می­باشد. برای این منظور به تفاسیر مختلفی مراجعه و در سیاق آیات قرآن و معانی آنها دقت شد. لذا 17 آیه برگزیده شد که حرف «لکنّ» در آنها بکار رفته بود. همچنین 16 ترجمه از قرآن کریم به فارسی انتخاب گردید و با توجه به این ترجمه­ها و فرهنگ­لغت­ها، معانی این حرف در هریک از 17 آیه بررسی شد. در این راه تلاش شد تا با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی این ترجمه­ها نقد و در نتیجه معنایی دقیق­تر از نقش این حرف وترجمه آیه ارائه شود. پس از بررسی آیات ترجمه­شده مذکور، مشاهده شد که بسیاری از مترجمان ایرانی قرآن کریم در ترجمه «لکنّ» ابعاد زبانی و بلاغی آن را نادیده، و بی­توجه به نقش «تعلیل، تأکید واستدراک شبیه به استثنا»ی این حرف، تنها برای آن معادل­های چون (اما، ولی، لکن، و لکن، لیکن، و لیکن، بلکه، و...) در نظر گرفته­اند، بی­آنکه نقش و معانی دیگر آن را در ترجمه آیات منعکس کنند.

کلیدواژه‌ها


* قرآن کریم
1- آلوسى، محمود شهاب الدین، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانى، بیروت: دار الفکر، (1983م).
2- ابن ابى الربیع، البسیط فى شرح جمل الزجاجى، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ط 3، بیروت: دار الفکر، (1980م).
3- أنصارى، ابن هشام، مغنى اللبیب عن کتب الأعاریب، تحقیق الدکتور مازن المبارک والاستاذ محمد على حمد الله، ط 2 بیروت: دار الفکر، (1985م).
4- أندلسى، ابو حیان، البحر المحیط، ط 2، بیروت، دار الفکر، (1983م).
5- بهرام­پور، ابوالفضل، ترجمه قرآن کریم. چ 1، قم: انتشارات عصمت، (1383ش).
6- حسن، عباس، النحو الوافی، ط 6، تهران، انتشارات ناصر خسرو، (1422هـ).
7- دانش­نامه زبان و ادب فارسی، زیر نظر: اسماعیل سعادت، چ1، تهران: سازمان انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، (1384ش).
8- دسوقى، محمد عرفة، حاشیه الدسوقى علی مغنى اللبیب، تحقیق محمدعبدالسلام محمدأمین، بیروت: دارالکتب العلمیة، (2007م).
9- رازی، شمس­الدین محمد بن قیس، المعجم فی معاییر اشعار العجم، چ 3،  تهران: انتشارات علم، (1388ش).
10- رضى الاستراباذى، محمد بن الحسن، شرح الکافیة، تحقیق یوسف حسن عمر، بیروت: مطابع الشروق، (1978م).
11- زمانی، کریم، ترجمه قرآن کریم (ترجمه روشنگر)، چ 2، تهران: انتشارات طلوع فجر اندیشه، (1390ش).
12- زمخشرى، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق التنزیل وعیون الأقاویل فى وجوه التأویل، ط 1، بیروت: دار الفکر، (1977م).
13- ـــــــ ، المفصل فى علم العربیة، ط 1،  بیروت: دار الجیل، (بی‌تا).
14- سمین الحلبى، احمد بن یوسف، الدر المصون فى علوم الکتاب المکنون، تحقیق الدکتور أحمد محمد الخراط، ط 1، دمشق: دار القلم، (1986م).
15- سیبویه، عمرو بن عثمان، الکتاب، تحقیق عبد السلام محمدهارون، قاهره: مکتبه الخانجى، (1988م).
16- عمید،حسن، فرهنگ عمید، سرپرست تألیف و ویرایش فرهاد قربان‌زاده، چ1، تهران: ناشر اَشجَع، (1389ش).
17- طبرى، ابو جعفر، جامع البیان عن تأویل آى القرآن، بیروت: دار الفکر، (1984م).
18- کفوى، ابو البقاء، الکلیات (معجم فى المصطلحات والفروق اللغویة) تحقیق عدنان درویش ومحمد المصرى، بیروت: مؤسسه الرسالة، (1998م).
19- مبرد، ابوالعباس محمد، المقتضب، تحقیق محمدعبد الخالق عضمیة، ط 1، قاهره: وزاره الأوقاف، (1994م).
20- مرادى، الجنی الدانى فى حروف المعانى، تحقیق: الدکتور طه محسن، بغداد: المکتبه الوطنیة، (1975م).
21- مکارم شیرازی، ناصر، قرآن حکیم و شرح آیات منتخب (ترجمه)،  چ2، تهران: مرکز طبع و نشر قرآن جمهوری اسلامی ایران، (1387ش).
22- موسوی گرمارودی، سیدعلی، ترجمه قرآن کریم، (ویراستاران: بهاءالدین خرمشاهی، و دیگران)، چ 2، تهران: انتشارات قدیانی، (1384ش).
23- نجفی، ابوالحسن، غلط ننویسیم (فرهنگ دشواریهای زبان فارسی)، چ 12، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، (1384ش).
مجلات
1- ربیع نتاج، سید علی اکبر، (ادّله علمی بر جواز ترجمه قرآن کریم)، نشریه زبان و علوم قرآن، شماره ۳ و ۴، (زمستان ۱۳۷۹ش).
پایان­نامه­ها
1- یمانى إنجا إبراهیم یحیی، أسالیب الإضراب والاستدراک فى القرآن الکریم، (رساله ماجستیر فى قسم اللغه العربیه بجامعه أم القری، قسم الدراسات العلیا، بإشراف الأستاذ الدکتور محمد المختار محمد المهدى). (1990 م)
برنامه­های رایانه­ای
1- جامع التفاسیر نور 2، (دائرةالمعارف چند رسانه­ای قرآن کریم)، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.