«واژگان چند معنا و اهمیت آن در ترجمه قرآن کریم

نویسندگان
1 دانشگاه اراک
2 دانشجوی دکترای زبان و ادبیات عربی دانشگاه علامه طباطبایی
چکیده
زبان قرآن کریم، زبانی با معانی چند لایه‌ و چند بطنی است که از جنبه‌های اعجاز آن به شمار ‌آید. بر اساس روایات، قرآن کریم در هفت یا در برخی دیگر از روایات هفتاد بطن معنایی‌ست که از دیرباز نگاه قرآن‌پژوهان را به خود جلب نموده و تلاش‌هایی فراوان در جهت کشف معانی آن انجام داده‌اند. واژگان «چند معنا» در مصحف شریف بیش از یک معنا و مفهوم را در نهاد خود جای داده‌اند؛ از این‌رو، همواره تبلور معانی دیگر در این دست از واژگان حضور دارد که توجه به آن در دریافت مقصود و ترجمه آیات نقشی به سزا ایفا می‌نماید. در نوشتار حاضر با تکیه بر روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی، ترجمه شماری از واژگان چند معنا مورد بررسی واقع گشته است. این بررسی بیان‌گر آن است که مترجمان همواره در برگردان این نوع از واژگان یکدست نبوده و گاه معانی متفاوت از یک‌دیگر انتخاب نموده‌اند. توجه به سیاق و بافت آیات، و اهتمام به جنبه‌هایی چون ریشه‌شناختی واژگان و بررسی متون تفسیری از مهم‌ترین راهکارها در فرآیند ترجمه واژگان چندمعنا به شمار می‌آید.

کلیدواژه‌ها


1- آیتی، عبدالمحمد، ترجمه قرآن کریم، تهران: انتشارات سروش، (1374ش).
2- ارفع، سید کاظم، ترجمه قرآن کریم، تهران: مؤسسه تحقیقاتی و انتشاراتی فیض کاشانی، (1381ش).
3- استاد ولی، حسین، ترجمه قرآن کریم، قم: انتشارات اسوه، (1388ش).
4- انصاریان، حسین، ترجمه قرآن کریم، قم: انتشارات اسوه، (1383ش).
5- بهرام­پور، ابوالفضل، ترجمه قرآن کریم، قم: انتشارات اسوه، (1392ش)
6- پاینده، ابوالقاسم، ترجمه قرآن کریم، تهران: جاویدان، (بی­تا).
7- پرچم، اعظم؛ شاملی، نصرالله، نقش و کارکرد اشتراک معنوی و سیاق در دانش وجوه قرآن و ترجمه­های فارسی آن، اصفهان: پیام علوی، (1391ش).
8- داد، سیما، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید، (1387ش).
9- رضایی اصفهانی، محمّدعلی، ترجمه قرآن کریم، قم: مؤسسه تحقیقاتی فرهنگی دارالذکر، (1383ش).
10- شعیری، حمیدرضا، مبانی معناشناسی نوین، تهران: سمت، (1391ش).
11- صفوی، کورش، درآمدی بر معنی شناسی، تهران: سوره مهر، (1379ش).
12- ـــــــــــــ ، هفت گفتار درباره ترجمه، تهران: نشر مرکز، (1390ش).
13- صلواتی، محمود،  ترجمه قرآن کریم، تهران: مبارک، (1387ش).
14- طالقانی، محمود، پرتویی از قرآن، تهران: شرکت سهامی انتشار، (1362ش).
15- عوّا، سلوی محمّد، بررسی زبان­شناختی وجوه و نظائر در قرآن کریم، ترجمه حسین سیدی، مشهد: انتشارات قدس رضوی، (1382ش).
16- فولادوند، محمدمهدی، ترجمه قرآن کریم، قم: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، (1377ش).
17- فیض­الاسلام، علی نقی، ترجمه و تفسیر قرآن عظیم، تهران: انتشارات فقیه (1378ش).
18- قرشی، علی­اکبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران: بنیاد بعثت، (1377ش).
19- کلینی، ابی جعفر محمّد بن یعقوب، الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیة، (بی­تا).
20- گرمارودی، سید علی، ترجمه قرآن کریم، تهران: انتشارات قدیانی، (1384ش).
21- محمّدی، علی، شرح اصول فقه استاد محمّدرضا مظفّر، قم: دارالفکر، (1383ش).
22- مختار، احمد، معناشناسی، ترجمه سید حسین سیدی، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی، (1386ش).
23- مشکینی، علی، ترجمه قرآن کریم، قم: نشر الهادی، (1381ش)
24- معرفت، محمّدهادی، تفسیر و مفسّران، قم: مؤسسه فرهنگی تمهید، (1379ش).
25- مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن کریم، قم: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، (1373ش).
26- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الإسلامیة، (1374ش).
27- مهدی، الهی قمشه­ای، ترجمه قرآن کریم، قم: انتشارات فاطمه الزهراء، (1380ش).
28- میبدی، احمد بن محمّد، کشف الأسرار و عده الأبرار، تهران: امیرکبیر، (1371ش).
29- نجّار، علی، اصول و مبانی ترجمه قرآن، تهران: مبین، (1381ش).
30- نهج‌البلاغه، ترجمه­ دکتر سیدجعفر شهیدی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، (1372ش).
31- وحیدیان کامیار، تقی، بدیع از دیدگاه زیباشناسی، تهران: سمت، (1390ش).
32- یاسری، محمود، ترجمه قرآن کریم، قم: انتشارات بنیاد فرهنگی امام مهدی (عج)، (1415ق).
 
1-     آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دارالکتب العلمیة، (1415ق).
2-     ابن اثیر، ضیاء الدین، المثل السائر، تحقیق: الحوفی، قاهره، (1959م).
3-     ابن رشیق قیروانی، ابوالحسن، العمده فی محاسن الشعر آدابه ونقده، بیروت: دارالجیل، (1401).
4-     ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغة، بیروت: دار الکتب العلمیة، (1999م).
5-     ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت: دار الصادر، (بی­تا).
6-     انیس، ابراهیم، دلاله الفاظ، قاهره: مکتبه الأنجلو المصریة، (1984م).
7-     پالمر، فرانک، نگاهی تازه به معنی‌شناسی، ترجمه فرانک پالمر، چاپ چهارم، تهران: نشر مرکز، (1385ش).
8-     تفلیسی، ابوالفضل، وجوه قرآن، تهران: انتشارات بنیاد قرآن، (بی­تا).
9-     راغب اصفهانی، حسین بن محمّد، مفردات الفاظ القرآن، الطبعه السادسة، قم: ذوی القربی، (1413ق).
10-  زرکشی، بدرالدین محمد بن عبدالله، البرهان فی علوم القرآن، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دارالجمیل، (1408ق).
11-  زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق التنـزیل وعیون الأقاویل فی وجوه التأویل، الطبعه الثانیة، بیروت: دار احیاء التراث العربی، (2008م).
12-  سیوطی، جلال الدین عبد الرحمن ابی بکر، معترک الاقران فی إعجاز القرآن، ج1، بیروت: دار الکتب العلمیة، (1988م).
13-  طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بی­جا: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان،  (1391ش).
14-  طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج10-9 و2-1، بیروت، دارالمعرفة، (1988م).
15-  طیار، مساعد بن سلیمان، التفسیر اللغوی فی القرآن الکریم، بی­جا، دار ابن الجوزی، (1422ق).
16-  طیب حسینی، محمود، چند معنایی در قرآن کریم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، (1389ش).
17-  عبدالجلیل، منقور، علم الدلالة: أصوله و مباحثه فی التراث العربی، دمشق: اتحاد الکتّاب العرب، (2001م).
1-     رمضان النجار، نادیة، «التعدد الدلالی بین النظر و التطبیق سوره یوسف نموذجاً»، نشر بکتاب المؤتمر العلمی التاسع لکلیه دار العلوم، (1-37)، (2008م).
2-     فهیمی­تبار، حمیدرضا،  «نقد واژگانی ترجمه قرآن به زبان فارسی براساس بافت»، فصلنامة پژوهش­های قرآنی، (43-42)، (181-160)، (1384ش).
3-      قاسم­نژاد، زهرا، «نقش سیاق و اهمیت آن در ترجمه قرآن»، ترجمان وحی، شماره 32، (9ـ 37)، (1391ش).